Netwerken in een Circulaire Economie

In een circulaire economie gaat het niet alleen om het creëren van financiële waarde, het maken van winst. maar ook om het positief bijdragen aan het milieu en de maatschappij, bijvoorbeeld door niet meer CO2 uit te stoten of zelfs CO2 op te slaan in je productieproces en te zorgen voor een gezonde leefomgeving. Dat noemen we meervoudige waardecreatie: financieel, ecologisch én sociaal.   Vragen die in deze onderzoekslijn een rol spelen zijn bijvoorbeeld:  

• Op welke wijze kunnen organisaties samen meervoudige waardecreatie realiseren? Wat zijn daarbij belemmerende en faciliterende factoren? 
• Hoe meet en waardeer je samen de niet-financiële waarden, te weten de ecologische en sociale waarden? Hoe verdisconteer je deze in gemeenschappelijke business- en verdienmodellen? 
• Welke circulaire business- en verdienmodellen kunnen in de keten en in ecosystemen ontwikkeld worden die meervoudig waardecreatie mogelijk maken, en hoe verdeel je daarbij de lusten en de lasten? 

Met het lectoraat zijn we partner bij het programma CESI-ON: Circulaire Economie in de Smart Industry Oost Nederland. BOOST circulair, onderdeel van BOOST Smart Industry helpt met dit programma ondernemers in de transitie naar circulair ondernemen. Het programma CESI-ON richt zich op bedrijven in de maakindustrie die actief zijn in de keten van toeleveranciers en producenten van eindproducten. 

Doel

Het activeren van bedrijven in de maakindustrie met diverse instrumenten. We onderzoeken het toolaanbod op bruikbaarheid en beschikbaarheid.

• Status: lopend project
• Looptijd: 2 jaar, tot oktober 2024

In samenwerking met

Hogeschool Saxion en HAN.

Meer weten?

Neem contact op met onderzoeker Marcus Popkema, via email: mr.popkema@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

CircuLeren is opgericht om het mkb in de regio Zwolle te helpen met circulaire oplossingen, studenten kennis te laten maken met circulariteit en kennisuitwisseling plaats te laten vinden, middels een platform van leren en ontwikkelen.  

Opzet

Binnen CircuLeren wordt onderscheid gemaakt tussen drie categorieën in het aanbod voor mkb’ers. In de eerste categorie werken studenten in bestaande onderwijsmodules (vakken/minoren) aan circulaire vraagstukken van het mkb, waarbij ze worden ondersteund en begeleid door de docenten van die specifieke onderwijsmodules. In de tweede categorie wordt een maatwerktraject gestart met de ondernemer. Hierbinnen wordt ingezet op het multidisciplinair aanvliegen van een vraagstuk, om de mkb’er een zo compleet mogelijke oplossing te bieden. Tot slot wordt er vanuit de onderwijsinstellingen, in eerste instantie als pilot vanuit Windesheim, ingezet op bedrijfsoverstijgende projecten vanuit wat er binnen de domeinen en lectoraten gesignaleerd wordt in het werkveld. Eerste ervaring leert namelijk dat bedrijven niet altijd het grotere geheel van (hun rol in) de keten zien richting een circulaire economie. Hierbij wordt vanuit de onderwijsinstellingen contact gezocht met MKB’ers om deel te nemen in een project waarin het bedrijf een rol heeft. Dit gaat veelal om innovatietrajecten. 

Doel

Doel van het project is om zoveel mogelijk mbo- en hbo-studenten te koppelen aan circulaire vraagstukken van ondernemers in de regio Zwolle en waar mogelijk daarbuiten. Hierbij is het doel om studenten zoveel mogelijk multidisciplinair en multilevel te laten samenwerken aan de vraagstukken. Hierdoor leren zij om vanuit verschillende perspectieven te kijken en een bijdrage te leveren aan de transitie naar een circulaire economie, zowel tijdens de studietijd als daarna als professional.

• Status: Lopend
• Looptijd: 1 jaar, tot 1 juli 2024

Meer weten?

Neem contact op met projectleider Karina Neef, via email: k.a.neef@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

Good Practice, een initiatief van de Economic Board Regio Zwolle, beoogt het ondernemerschap in regio Zwolle te versterken en vergroten. Er zijn in de regio 25 unieke koploper ondernemers geselecteerd en zij delen binnen dit programma unieke kennis, ervaring, visie en werkwijze met ondernemers uit de regio. 

Opzet en doelstelling

Het lectoraat heeft binnen het programma een monitorende en adviserende functie en maakt de impact van het programma inzichtelijk. 

1. Monitoren van en adviseren over proces 
   
   Er gebeuren veel verschillende activiteiten binnen het Good Practice programma en NiCE onderzoekt hierin wat goed en minder goed werkt door in gesprek te gaan met de koplopers, projectleiding en ondernemers. Het lectoraat gaat met alle betrokkenen in gesprek om te reflecteren op het proces, de verwachtingen en behoeften en geeft advies terug aan het netwerk om een match te behouden tussen de activiteiten en de gewenste impact. 
    
2. Inzichtelijk maken van de impact
   
   Het lectoraat ontwikkelt een instrument om de impact van het Good Practice programma inzichtelijk te maken. Hoe dragen de activiteiten die door de koplopers worden ondernomen bij aan de regio? De focus van de impactmeting ligt op het inzichtelijk maken van de bijdrage aan het versterken van regionale netwerken, kennisontwikkeling en regionaal leiderschap.

• Status: lopend project
• Looptijd: 10 maanden, tot eind 2023

In opdracht van

Deze opdracht is tot stand gekomen in opdracht van Kennispoort regio Zwolle.

Meer weten?

Neem contact op met projectleider Melanie de Vries, via email: m.h.devries@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

Nederland heeft de ambitie om in 2050 volledig circulair te zijn. Dat vraagt onder meer om het hoogwaardig hergebruiken van waardevolle reststromen, ook wel upcycling genoemd. Reststromen bestaan bijvoorbeeld uit afgedankte meubels, elementen uit interieurbouw en materialen die daar vaak onderdeel van zijn, zoals hout, metaal, kunststof en textiel. In het project Urban Upcycling wordt er samen met lokale MKB-en non-profit bedrijven, gemeentes, branchevereniging CBM, IKEA en diverse kennispartners onderzocht hoe upcycling van reststromen in een stedelijke context vorm kan krijgen. We focussen hierbij op reststromen van meubels.

Opzet

Een review van wetenschappelijke literatuur door Sung en Sung (2015) laat zien dat er weinig onderzoek gedaan is naar upcycling van consumptiegoederen, ondanks dat er veel praktijkvoorbeelden zijn. Uit een studie naar uitdagingen en succesfactoren bij textiel en hout upcycling initiatieven blijken de materiaal toeleveranciers, ontwerpers en makers, verkopers en consumenten verschillende systeemuitdagingen te ondervinden bij de opschaling (Singh et al., 2019). We nemen deze systeemuitdagingen als basis voor het bespreken de state-of-the-art:

1. Cross-sectorale samenwerking in innovatie ecosystemen voor urban upcycling
2. Circulaire business modellen voor upcycling initiatieven
3. Perceptie van en marktacceptatie voor upcycled producten.

De state-of-the-art laat zien dat er onderzoek nodig is op drie systeemniveaus:

1. Regionale innovatie ecosystemen rondom urban upcycling en de actoren die hier deel van uitmaken. Onderzoek is nodig naar de ontwikkeling van innovatie ecosystemen voor urban upcycling en de wijze waarop stakeholders gezamenlijk meervoudige waarde creëren. In dit project onderzoeken we dit in werkpakket 1 voor 5 regio’s.
2. De upcycling initiatieven die ontplooid worden door de diverse stakeholders in een ecosysteem, waaronder circulaire ambachtscentra (bijv. Upcycle centrum Almere, Retourboulevard Amersfoort), maar ook lokale upcycling initiatieven specifiek gericht op het hoogwaardig herwaarderen van afgedankte meubels en reststromen uit de interieurbouw (bijv. Circulair Warenhuis Leiden, Buurman Rotterdam, The Upcycle). Er is behoefte aan kennis van circulaire strategieën en business modellen waarmee upcycling initiatieven de restwaarde van afgedankte producten, onderdelen en materialen grootschalig(er) en efficiënt(er) kunnen omzetten in nieuwe producten. Deze kennis wordt ontwikkeld in werkpakket 2 aan de hand van bestaande en nieuwe opkomende initiatieven.
3. De waardeproposities van deze upcycling iniatieven, waar upcycled producten onderdeel van uitmaken. Kennisvragen liggen vooral op het gebied van de consumentenwaarden en marktacceptatie van upcycled producten. Dit wordt onderzocht in werkpakket 3.

• Status: lopend project

• Looptijd: 4 jaar, tot eind 2026
   

In samenwerking met

Urban Upcycling is een onderzoek vanuit de Hogeschool van Amsterdam. Hogeschool Windesheim en Lectoraat Netwerken in een Circulaire Economie zijn hierbij betrokken als consortiumpartner.

Meer weten?

Neem contact op met onderzoeker Martijn Verkuijl, via email: m.verkuijl@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

Of bekijk de LinkedIn pagina van het onderzoek Linkedin(opent in nieuw tabblad)

Om tot een circulaire economie te komen zullen bedrijven hun productieproces in de keten circulair moeten organiseren en dus ook circulair moeten gaan samenwerken. Meer praktijkgericht onderzoek is nodig naar hoe de samenwerking tussen partijen in en tussen ketens en in netwerken praktisch het beste vormgegeven kan worden. Er is al best veel bekend over wat de barrières en randvoorwaarden voor samenwerking zijn, maar toch komt de circulaire samenwerking nog te weinig van de grond. NiCE doet daarom onderzoek naar onder andere de volgende vragen:  

• Wat is nodig om nieuwe of bestaande samenwerkingsverbanden en netwerken optimaal te benutten, te ontwikkelen, strategieën op elkaar af te stemmen en overeenstemming te bereiken over een (eventueel) gezamenlijk business- en verdienmodel om circulaire ambities te realiseren? 
• Op welke wijze worden risico's van circulaire keten- en netwerksamenwerking en de verdeling van lusten en lasten besproken en gedeeld tussen de samenwerkende partijen en hoe wordt er omgegaan met dilemma's zoals eigenbelang versus gezamenlijke waarden, openheid versus geslotenheid (delen van data) en vertrouwen versus wantrouwen? 
• Wat zijn aangrijpingspunten om ondernemers te motiveren om te gaan samenwerken aan collectieve circulaire bedrijfsmodellen en zorg je ervoor dat die samenwerking zich verdiept, ondanks tegenslagen in het proces?  

Wereldwijd neemt de vraag naar grondstoffen toe en worden meer materialen gebruikt dan onze aarde kan leveren. Daarom streeft Nederland naar een volledig circulaire economie in 2050. De zorg vormt een groot onderdeel van onze economie en veroorzaakt veel afval. Het circulair maken van de bedrijfsvoering in de zorg is extra uitdagend, enerzijds vanwege de hoge eisen aan hygiëne en infectiepreventie, anderzijds vanwege de complexiteit van de organisaties met veel beslisactoren.

Samen met negen bedrijven, drie ziekenhuizen en netwerk-brancheorganisaties gaan de lectoraten ‘Supply Chain Finance’ en ‘Netwerken in een Circulaire Economie’ van Windesheim, lectoraat Healthcare Logistics van HAN en Professorship of Design for Sustainability van TU Delft onderzoeken op welke wijze mkb-ondernemingen, door middel van innovaties in producten, processen, informatiegebruik en businessmodellen, kunnen bijdragen aan het vergroten van de circulariteit van de zorg.

Aanleiding voor dit project

De praktijkvragen van mkb-ondernemingen die disposables leveren aan ziekenhuizen hebben de volgende vraag:
Hoe kan het mkb samen met de ziekenhuizen het gebruik van disposables in ziekenhuizen herontwerpen en verkopen, om zo ook stappen te zetten in het circulair maken van de zorgsector?
Innovatie voor de zorg is kostbaar, vooral door de hoge eisen die gelden voor producten. Door het hoge risico en kosten is de markttoetredingsdrempel voor mkb-ondernemingen hoog. Mkb-ondernemingen zoeken daarvoor in dit project naar samenwerking in de keten om krachten te bundelen en voor toegang tot kennis hoe tot duurzame oplossingen te komen is.

De opzet

In vier cases worden oplossingen ontwikkeld voor specifieke innovatievragen van praktijkpartners. In elke case wordt samengewerkt door studenten, deskundigen uit het werkveld en docent-onderzoekers. Uit de cases worden algemene lessen getrokken hoe tot succesvolle duurzame innovaties te komen is in vergelijkbare contexten. De kennis uit dit onderzoek wordt actief verspreid onder relevante stakeholders, via onderwijs, publicaties in vaktijdschriften en presentaties op evenementen van het netwerk van het consortium.

• Status: lopend project
• Looptijd: 2 jaar

Meer weten? Neem contact op met:

Anne van Vulpen
E-mail:a.van.vulpen@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

Paulien de Graaf-Muller
E-mail: p.de.graaf-muller@windesheim.nl (opent in nieuw tabblad)

Of lees hier meer over het zorgafvalstromen project

De Nederlandse economie functioneert momenteel vooral als een lineaire economie, waarin ongeremd gebruik wordt gemaakt van grondstoffen die verwerkt worden tot producten die na gebruik worden weggegooid. Deze lineaire economie is onhoudbaar, door de wereldwijde explosieve vraag naar grondstoffen, de toenemende afhankelijkheid van andere landen en de negatieve gevolgen voor het milieu. Daarom werkt de Nederlandse overheid aan de doelstelling: Nederland volledig circulair in 2050 met als tussendoel 50% minder grondstoffengebruik in 2030. Aangezien nog weinig bekend is over hoe lokale overheden de circulaire economie kunnen bevorderen, onderzoeken we met gemeenten hoe ze kunnen bijdragen aan deze doelen.

Doel

Dit project ondersteunt gemeenten bij hun inspanningen om de circulaire economie lokaal en regionaal te versterken. We gaan daarvoor aan de slag met het ‘bestuurlijk vermogen’ van een gemeente om de circulaire economie te bevorderen, met ‘stijlen van governance’ die een gemeente hanteert, en met de rol van ‘transitiemakelaars’. Hiermee werken we gericht aan het creëren van effectieve verbindingen met interne en externe actoren, zodat een sterk en samenhangend lokaal netwerk ontstaat dat bijdraagt aan de ontwikkeling van de circulaire economie.

Uitkomsten

Via een kwalitatief actie-onderzoek wordt in acht gemeentelijke cases gezocht naar manieren om het lokale netwerk voor een circulaire economie te verstevigen. In het project wordt een learning community ingericht om de opbrengst van de acht casestudies te verdiepen en ervaringen uit te wisselen.

Het onderzoek levert kennis op over acties om het netwerk dat nodig is voor de circulaire economie gericht te verbeteren. De opbrengst van het project is bruikbaar voor alle gemeenten die de transitie naar de circulaire economie willen versnellen.

• Status: start 1 september 2023
• Looptijd: 2 jaar, tot september 2025
• Subsidie via: Regieorgaan SIA, RAAK-PUBLIEK

In samenwerking met

In dit project werken hogescholen Windesheim en Saxion en hun kennispartners Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Planbureau voor de Leefomgeving en Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving samen met vijftien gemeenten in de brede regio Zwolle.

Meer weten?

Neem contact op met onderzoeker Marcus Popkema, via email: mr.popkema@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

De spelregels van het economisch systeem zijn aan het veranderen, onder andere door nieuwe wet- en regelgeving vanuit Europa en de Nederlandse overheid. Binnen deze onderzoekslijn wordt onderzocht hoe organisaties kunnen voldoen aan nieuwe wet- en regelgeving en hoe en in welke mate meervoudige waarde daarbinnen geoptimaliseerd kan worden. Daarbij zal ook inzichtelijk worden welke aanvullende aanpassingen van de spelregels van het economisch systeem nodig zijn om de transitie naar een circulaire economie te versnellen.  Ons onderzoek richt zicht onder andere op de volgende vragen: 

• Welk effect heeft de huidige wet- en regelgeving op circulaire samenwerkingsvormen en de vorming van nieuwe circulaire bedrijfsmodellen?  
• Welke aanpassingen in wet- en regelgeving zijn nodig voor een succesvolle circulaire samenwerking en versnelling van de transitie, waarbij enerzijds huidige belemmeringen worden weggenomen en anderzijds voorzien wordt in nieuwe behoeften?  
• Wat betekent de wet- en regelgeving vanuit de EU Green Deal voor het mkb? Waar moet het mkb zich op voorbereiden als het gaat om de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), en hoe kunnen ze een waardevolle invulling geven aan de impact die de CSRD op het mkb heeft? Welke rol gaan data daarbij spelen? 

In een wereld waar maatschappelijke en ecologische impact steeds meer wordt gewaardeerd, is het van cruciaal belang dat impactondernemers kunnen aantonen welke impact ze daadwerkelijk maken. Maar hoe meten zij hun impact en welke instrumenten worden in Nederland gebruikt? Dit waren de kernvragen van het onderzoek Impact Meten dat in opdracht van de City Deal Impact Ondernemen werd uitgevoerd. Het onderzoek onthult niet alleen de huidige praktijken, maar ook de behoefte aan verdere ontwikkeling van impactmeting.
 

Resultaten

In het onderzoek is uitgegaan van een uitgebreide lijst van instrumenten voor impactmeting op basis van bestaande literatuur, verschillend in toepassingsgebied, reikwijdte en sector. Bovendien wordt er een belangrijk onderscheid gemaakt tussen registratie, waarmee een ondernemer kan aantonen dat hij een impactondernemer is, en impactmeting, waarmee een ondernemer kan laten zien welke impact hij precies maakt met zijn activiteiten. De feitelijke gebruikspatronen van deze instrumenten en de behoeften van impactondernemers zijn onderzocht aan de hand van een enquête en verdiepende interviews.

De resultaten van het onderzoek laten zien dat veel ondernemers al bezig zijn met impactmeting, waarbij ze een verscheidenheid aan instrumenten gebruiken. De meest genoemde reden om impact te meten, is “interne sturing”. Externe partijen vragen nog niet vaak om een impactrapportage. Opvallend genoeg is er geen standaardmethode voor impactmeting en ontbreekt uniformiteit in de gebruikte indicatoren en criteria.

Wat ook opvalt, is dat de instrumenten voor impactmeting en duurzaamheidsrapportage die in de toekomst door bedrijven worden gevraagd op basis van aangescherpte Europese regelgeving, nog nauwelijks op elkaar zijn afgestemd. Dit gebrek aan uniformiteit kan leiden tot verwarring en inefficiëntie bij impactondernemers, die al druk bezig zijn met het realiseren van positieve veranderingen.

Aanbevelingen

Het onderzoek heeft belangrijke aanbevelingen opgeleverd voor de City Deal Impact Ondernemen, die kunnen bijdragen aan een verbeterde impactmeting en meer uniformiteit binnen het veld van impactondernemerschap:

1. Benadruk dat certificering en impactmeting twee verschillende zaken zijn. Het is essentieel om duidelijk te maken dat het meten van impact verder gaat dan alleen het behalen van een certificaat. Het gaat om het begrijpen en communiceren van de daadwerkelijke veranderingen die worden gerealiseerd.
2. Investeer in eenvoudige en betaalbare instrumenten. Impactmeting mag geen onnodige kosten met zich meebrengen voor impactondernemers. Het is belangrijk om toegankelijke en kosteneffectieve instrumenten te ontwikkelen die gemakkelijk te implementeren zijn.
3. Streef naar meer uniformiteit. Het ontwikkelen van gemeenschappelijke standaarden en richtlijnen voor impactmeting is cruciaal. Dit zal niet alleen zorgen voor consistentie en vergelijkbaarheid, maar ook de geloofwaardigheid van impactondernemers vergroten.
4. Verbind generieke en specifieke instrumenten. Er moet een brug worden geslagen tussen algemene impactmetingsinstrumenten en diegene die specifiek zijn voor bepaalde sectoren of doelen. Door deze verbinding te leggen, kunnen ondernemers de instrumenten kiezen die het beste aansluiten bij hun specifieke behoeften.
5. Stimuleer erkenning van impactmeting. Het is belangrijk om het belang van impactmeting te benadrukken en ervoor te zorgen dat het beloond wordt. Dit kan worden gedaan door onder andere investeerders en financiers bewust te maken van de waarde van impactmeting bij het nemen van beslissingen over financiering.
6. Help financiers bij uniformering van impactmeting. Het ondersteunen van financiers bij het begrijpen en toepassen van gestandaardiseerde impactmeting kan leiden tot meer consistente evaluatie- en investeringsbeslissingen.
7. Aan de slag met impactrapportages! Het is belangrijk dat impactondernemers actief aan de slag gaan met het rapporteren van hun impact. Dit stelt hen in staat om transparantie te bieden en hun resultaten te delen, wat zowel intern als extern waardevol is.

• Status: afgerond
   

Publicatie

Lees hier(opent in nieuw tabblad) de eindrapportage.
 

In samenwerking met

Maarten Hogenstijn van de Hogeschool van Amsterdam
 

Meer weten?

Neem contact op met onderzoeker Claudia van Orden, via email: cyd.van.orden@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)

Of ga naar de website van City Deal Impact Ondernemen website(opent in nieuw tabblad).

De overheid koopt jaarlijks voor meer dan 80 miljard euro in. Met deze inkoopkracht is substantiële maatschappelijke impact te realiseren, wanneer in aanbestedingen sociale of milieu-gerelateerde voorwaarden worden gesteld. Dit gebeurt in de praktijk echter nog veel te weinig; hier is nog een hoop winst te behalen. We willen daarom inkopers en ondernemers ondersteunen met het delen van kennis over circulair aanbesteden, zodat er méér circulair aanbesteed kan worden. Dit draagt bij aan het bereiken van de doelstellingen zoals beoogd door de overheid in ‘Nederland circulair in 2050’. 

Opzet 

Op dit moment werken we op verschillende manieren aan dit thema: 

• Afstudeerders van de opleidingen HBO-Rechten, Finance & Control en Bedrijfskunde werken voor verschillende gemeenten aan vraagstukken rondom circulair aanbesteden 

• We participeren in de werkplaats Circulair Inkopen en Aanbesteden in het kader van het Living Lab Circulaire Economie, gefinancierd vanuit de regiodeal Zwolle  

• We hebben een subsidie-aanvraag ingediend bij regio-orgaan SIA voor een project waarin we met betrokken stakeholders in de regio een learning community willen vormgeven op het gebied van circulair aanbesteden 

Doelstelling van het onderzoek 

Het doel van ons onderzoek is in de eerste plaats het in kaart brengen van de kritische succesfactoren ten aanzien van circulair aanbesteden én van het inrichten van een learning community rond dit thema. In een tweede fase zullen we de learning community verder vormgeven en best practices verzamelen. Het ultieme doel van de onderzoekslijn is om te komen tot een ontwerp van een raamwerk voor circulair aanbesteden in de regio, dat handvatten en ‘best practices’ bevat, zodat een werkbare aansluiting kan ontstaan tussen het circulaire mkb en de aanbestedingspraktijk van decentrale overheden, zowel inhoudelijk als in het proces.  

• Status: afgerond

Publicatie

Handreiking Circulair inkopen en aanbesteden: er samen beter in worden(opent in nieuw tabblad)

Meer weten? Neem contact op met:

Claudia van Orden, docent-onderzoeker HBO-Rechten en lectoraat Netwerken in een Circulaire Economie. Email: cyd.van.orden@windesheim.nl(opent in nieuw tabblad)  

Het onderzoek naar gedragsverandering en circulaire economie zal zich richten op de manier waarop we mensen meekrijgen in de transitie. We gaan onderzoeken hoe we door middel van nieuwe, door waarden gedreven verhalen, niet-duurzame gewoonten van burgers/consumenten kunnen doorbreken en duurzaam gedrag kunnen stimuleren. Hoe creëren we het nieuwe normaal? Onderzoeksvragen die in deze onderzoekslijn aan de orde komen zijn bijvoorbeeld: 

• Welke factoren (inclusief wet- en regelgeving) dragen bij aan het door consumenten accepteren van en aanpassen aan circulaire producten en diensten? 
• Welke verhalen, ondersteunende waardeoriëntaties en gedragsadviezen zijn relevant voor welke groepen mensen om hen te verbinden aan een duurzaam en circulaire gedragspatroon? 
• Welke rol spelen sociale constructen als Noaberschap in de regionale transitie naar een circulaire economie en wat kunnen we leren van vergelijkbare constructen uit andere culturen, zoals het Zuid-Afrikaanse Ubuntu?