Emoties in het familiebedrijf. Hoe ga je daarmee om?

Boosheid, blijheid, schuld of schaamte... Waar mensen leven, zijn emoties! Maar hoe ga je met die emoties om als je met familie samenwerkt? In een familiebedrijf, waar de scheidslijn tussen werk en privé al flinterdun is? Lector Judith van Helvert over emoties en ondernemen in familiebedrijven. En hoe dat (on)losmakelijk met elkaar verbonden is.

Over de impact van emoties op het familiebedrijf is eigenlijk nog niet zoveel bekend. Onlangs deden twee onderzoekers van de internationale EDHEC Business School hier onderzoek naar. En recent verscheen dit artikel(opent in nieuw tabblad), met een aantal interessante inzichten! Judith van Helvert, lector familiebedrijven, neemt ons mee in een aantal highlights die haar opvielen.

“Emoties in familiebedrijven zijn ontzettend boeiend. Familiebedrijven zijn, werken en dénken nu eenmaal anders dan niet-familiebedrijven. Ze gaan dus ook anders om met emoties. Dit artikel illustreert dat heel mooi.”  – Judith van Helvert | Lector

De drie highlights van Judith: 

1. Wat typeert jouw familiebedrijf? 

Als je kijkt naar de rol van emoties in de familie en het bedrijf, zijn er volgens de onderzoekers drie soorten familiebedrijven. Daarbij onderscheiden ze in hoeverre familie-emoties deel uitmaken van de zakelijke besluitvorming en andersom. Kortgezegd: van helemaal niet, tot extreem veel. En daartussenin.

Judith: “Dit doet me denken aan het model van Olsen, De cohesiedimensie van goed-functionerende families. Dat gaat ook over families met extreem verweven banden, waarbij er geen grens is tussen het bedrijfssysteem en het familiesysteem. Dat familieleden zich onderling overal mee bemoeien. Tot aan je partnerkeuze toe, zeg maar. Die cohesie is té hecht, alles loopt in elkaar over. De andere vorm is dat er juist een tekort aan cohesie is. Dat is eigenlijk ook niet gunstig, omdat je dan nauwelijks profijt hebt van die familiebetrokkenheid. Zijn problemen, dan kun je niet op elkaar rekenen. Dus: is er te veel emotie zoals boosheid, frustratie of totale happiness, dan is dat niet goed voor het bedrijf. Maar geen emotie maakt het wel heel clean en zakelijk.”

Ga voor balans
Judith: “Volgens Olsen zou je dus, om goed te functioneren als familie én bedrijf, een gebalanceerd niveau in het uiten van emotie moeten nastreven. Dat komt ongeveer overeen met de balanced families uit dit recente onderzoek. Deze families leiden de emoties in goede banen. Dan kun je goed functioneren als bedrijf, maar ook als familie.”

2. Negatieve emoties... als motor!

Een ander opvallend punt uit het onderzoek is dat een negatieve emotie, zoals boosheid, ook juist verandering kan aanmoedigen. En dat het zelfs een ingrediënt kan zijn voor creativiteit en ondernemend gedrag.

Judith: “Dat vind ik ook een interessante. Daarbij moet je ook kijken naar het type familiebedrijf uit punt 1: hoe ga je als familie met emoties om? Want stel dat jij het ergens niet mee eens bent, dan voel je daar allerlei emoties bij. Maar wat als je zus of broer diezelfde intensiteit helemáál niet voelt? Dan wordt het juist weer heel moeilijk om ondernemende energie uit zo’n emotie te halen.”

Het anders doen dan je ouders
Judith vult nog aan: “We zien bij het lectoraat vaak dat de drive voor het ondernemen en innoveren bij de nieuwe generatie ook vaak zit in ‘het anders willen doen dan je ouders’. Dat de nieuwe generatie bijvoorbeeld gefrustreerd is omdat de ouders moeite hebben om mee te gaan in een verandering, zoals het digitaliseren van een ordersysteem. Dat is niet per se een negatieve emotie natuurlijk, maar het voelt vaak wél dubbel omdat je je ouders niet wilt afvallen. Vaak heeft de nieuwe generatie ook wel begrip voor hoe het vroeger ging, omdat het een andere tijd of context was. Maar willen ze het zelf wel écht anders doen. Ik vind dat altijd een heel bijzonder proces.”

Succesvol en ongelukkig

Judith: “Ik ontmoette een dochter die het bedrijf van haar vader overnam. De familierelaties waren hartstikke goed. Toch voelde zij de druk om de manier waarop haar vader het bedrijf had geleid, te kopiëren. Het bedrijf was succesvol. Maar de dochter was eigenlijk niet gelukkig. Uiteindelijk liep ze vast. Hoe kun je deze patronen openbreken? Hoe maak je ze bespreekbaar zodat het je niet in de weg zit? Dat is nét het probleem met negatieve emoties: schaamte, angst en frustratie houd je vaak voor jezelf omdat je niemand wilt teleurstellen. Dat zie ik als een mooie opdracht voor ons lectoraat: ondernemers daarbij helpen. Misschien heb je een externe nodig die zo’n gesprek begeleidt of kun je gesprekstechnieken gebruiken. Dat is heel interessant om te onderzoeken!”

Foute keuzes van vroeger
Het onderzoek van de EDHEC Business School gaat daarin ook wat verder, en heeft het over de ‘emotionele lasten’ van vroeger. Stel: het familiebedrijf heeft in het verleden keuzes gemaakt die niet (of niet meer) door de beugel kunnen. Dan kan dat bij een nieuwe generatie voor sterke gevoelens van schuld of schaamte zorgen. Volgens het onderzoek kan dat schuldgevoel het nemen van beslissingen eerst voor een paar jaar blokkeren. Maar kan het daarna juist verandering aanjagen. Op voorwaarde dat de nieuwe generatie zich écht committeert aan het breken met dat verleden. Volgens de onderzoekers is dat trouwens niet een kwestie van je (voor)ouders ‘de schuld geven’. Maar willen ze juist graag laten zien dat ook de tijdsgeest anders was en de beslissingen dus ook. De kracht van de familiegeschiedenis en het ‘overleven’ is vaak ook een bron van trots.

3. De impact van familie-emoties op anderen
Wanneer, waarom en hoe uit je emoties? En hoe intens? Volgens de onderzoekers zijn dat belangrijke vragen om over na te denken, omdat de impact groot kan zijn. Emoties kunnen veel verwarring zaaien. Van persoonlijke geschillen tot het overlijden van een familielid... Zulke emotionele privé events kunnen zelfs leiden tot ingrijpende beslissingen, zoals het opsplitsen van het bedrijf. Emoties moeten dus niet worden onderschat. Eén van de onderzoekers stipt nog aan dat het emotionele klimaat ook veel invloed kan hebben op niet-familieleden. 

Emoties delen met medewerkers?
Judith beaamt dat: “Emoties kunnen voor onrust zorgen bij medewerkers. Is er een crisis in het bedrijf of in de familie? Bedenk dan of je dat wilt delen. En zo ja, hoe je dat doet. De onrust kan medewerkers een gevoel van baan-onzekerheid geven. Komt er dus ruzie tussen familie-eigenaren, en ieder wil iets anders... dan kán dat de continuïteit van het bedrijf in gevaar brengen. Klinkt extreem, maar de voorbeelden zijn er wel degelijk. Neem het geval van een scheiding. Dat is een enorme disruptie in het familiesysteem. Dus wil je rust uitstralen richting je medewerkers en stakeholders. Dus is het belangrijk hoe je als persoon én als bedrijf emoties reguleert. Dat is best spannend.”  

     
Wat kunnen we doen als lectoraat?

Judith: “Alles begint met bewustwording. Wij als lectoraat kunnen daar ook een rol in spelen. Bijvoorbeeld door de nieuwe generatie te helpen om bewust te worden van emoties en welke rol ze spelen. En een stapje verder gaan: dat je er als familiebedrijf ook een strategie aan kunt verbinden. Zodat je, als het zo ver is, er als familie ook beter mee om kunt gaan. Hoe? Dat is een interessante vraag. Daar gaan we de komende tijd over nadenken!”

Lees meer over het lectoraat Familiebedrijven