FOCUS methode voor speciaal basisonderwijs

Eigenlijk begeleidt Anneke Smits als lector geen scholen meer. Maar toen zij van het Speelwerk, een school voor speciaal basisonderwijs in Zwolle, de vraag kreeg om de implementatie van FOCUS te begeleiden besloot ze toch te kijken wat er mogelijk was. Juist omdat FOCUS, een aanpak voor leesbegrip, niet is ontworpen voor speciaal basisonderwijs (SBO) zag Anneke de uitdaging om samen tot een aanpak te komen met de school. Dit resulteerde in een minileergemeenschap bestaande uit een aantal leraren van de school en Anneke waarbij alle betrokken nog steeds nieuwe dingen leren. 

Leesbegrip en -plezier bevorderen

In SBO komt het vaker voor dat leerlingen niet goed kunnen lezen. Daar lag voor de school en Anneke een uitdaging. Want hoe ga je daarmee om als je leesbegrip wilt verbeteren? Leerlingen met leesproblemen lezen vaak heel weinig en als ze lezen lezen ze eenvoudige boeken, waardoor ze hun lezen en hun kennis minder ontwikkelen.  Dit terwijl de ontwikkeling van leesbegrip juist afhankelijk is van een rijk taalaanbod (in hele kinderboeken) en van rijke kennisontwikkeling in de wereldoriënterende vakken.   Dat brengt ons meteen bij het vraagstuk van het rijke taalaanbod:  het taalaanbod op school is vaak nog te arm. Dit is het geval als te weinig goede kinderboeken worden (voor)gelezen. En natuurlijk werken de veelal arme teksten in schoolmethodes ook niet mee. 

“Om leesplezier te bevorderen laten we kinderen zelf kiezen wat ze willen lezen. Vaak zal het zo zijn dat kinderen die lezen moeilijk vinden, dunnere boeken kiezen. Dat is op zich niet erg als zij maar van het lezen kunnen genieten. Tegelijkertijd betekent dit dat zij veel minder geschreven taal tot zich nemen dan goede lezers. Daarom vinden we in FOCUS het voorlezen zo belangrijk. De leraar zorgt er voor dat alle kinderen, ongeacht hun leesvaardigheid, hetzelfde rijke taalaanbod krijgen. Daartoe leest de leraar kinderboeken voor van topkwaliteit, op een stevig niveau; wat boven het leeftijdsniveau. Als leraren voorlezen is dat laatste niet altijd vanzelfsprekend. Daarom leren we met FOCUS leerkrachten ook de juiste boeken uitzoeken: wat voor boeken gebruik je wel? Wat voor boeken gebruik je niet? Moeten dat altijd boeken zijn die bij wereldoriëntatie methodes passen? En hoe zet je dit in voor SBO?”

FOCUS met extra interventies

De eerste aanname was dat FOCUS niet makkelijk te implementeren zou zijn in het SBO. Uiteindelijk bleek de aanpak wel te werken: het merendeel van FOCUS werkt hetzelfde als voor speciaal en regulier basisonderwijs. Iets wat Anneke en de school van tevoren niet hadden verwacht, vooral omdat de aanpak niet specifiek ontworpen was voor het speciaal onderwijs en er nog niet eerder was uitgeprobeerd. Dit implementatieproces resulteerde in doorontwikkelingen van de FOCUS aanpak die worden gedeeld in verschillende netwerken van scholen. 

“In feite werkt FOCUS grosso modo hetzelfde voor speciaal onderwijs,” legt Anneke uit. “Dat konden we van tevoren natuurlijk niet weten. Uiteindelijk hebben we een paar werkwijzen toegevoegd aan FOCUS die in speciaal onderwijs heel goed werken, maar die ook geschikt zijn om op basisscholen te gebruiken. Zo proberen we er altijd voor te zorgen dat FOCUS bij de praktijk past. 

Hoe gaat dat nu in de praktijk? We koppelen twee of drie prachtige voorleesboeken aan elk wereldoriëntatiethema. De leraren zorgen ervoor dat er goede teksten zijn die over het thema gaan. Tegenwoordig zoeken we ook een gedicht dat bij het thema past en dan oefenen alle kinderen dit gedicht om een keer voor te dragen in de klas. De rest is dan publiek. Kinderen die goed kunnen lezen kunnen op de tweede dag al het gedicht voordragen. Minder goede lezers kunnen dit tegen het eind van de week want ze hebben het gedicht dan ook vaker gehoord van klasgenoten én hebben het vaker kunnen oefenen. Op deze manier worden kinderen met een leesachterstand niet steeds uit de klas gehaald om geïsoleerd extra oefeningen te doen. Ze blijven onderdeel van de klas en werken tegelijkertijd aan hun leesvloeiendheid én ze krijgen gevoel voor gedichten. 

Een ander belangrijk onderdeel van FOCUS is het open gesprek dat na het voorlezen wordt gevoerd met de kinderen. Leerkrachten stellen dan één open vraag, bijvoorbeeld: wat vond jij mooi in het voorgelezen verhaal? Meer niet, dus niet van het kaliber ‘wie is de hoofdpersoon’ en niet een heleboel vragen achter elkaar. Als kinderen het gevoel krijgen dat een antwoord goed of fout kan zijn, dan klappen ze dicht. Met de open vraag mag elk antwoord anders zijn en dan zien wij dat kinderen langzamerhand meer gaan praten. De sfeer in de groep is dan heel prettig omdat kinderen veel meer interesse hebben voor elkaars antwoord omdat er geen concurrentie meer is. Het mooiste is dan dat kinderen, als ze de klas uitlopen en in de pauze, nog doorpraten over het boek.”

Hierna: van leesvaardigheid naar digitale geletterdheid

Het project loopt nog steeds. Waar FOCUS en leesvaardigheid een belangrijk onderwerp was aan het begin van het traject in 2020, komt nu steeds vaker ook een ander thema aan bod: digitale geletterdheid. 
“In ons gesprek komt digitale geletterdheid steeds vaker voor. Het onderwerp past goed bij FOCUS en het is een onderwerp die wij graag willen integreren in FOCUS. Er is uiteindelijk nooit een einddatum afgesproken en dat is ook wel grappig aan dit project. We zijn nog steeds niet wederzijds uitgeleerd, dus loopt het project door.”

Interesse in de cursus FOCUS op Begrip?

Meer informatie over FOCUS(opent in nieuw tabblad)