Zinvolle gesprekken bij culturele verschillen in dementiezorg

Dementie. De kans dat je deze ingrijpende hersenziekte ooit krijgt is maar liefst 20 procent! Heb je een migratieachtergrond én dementie? Dan vormen culturele verschillen een mogelijk struikelblok voor zorgverleners, omdat ze vaak niet goed weten wat ze aan je mogen en kunnen vragen. Onderzoeker Gözde Duran onderzoekt al jaren de toegang tot zorg voor migranten met dementie en hun mantelzorgers. Haar praktijkgerichte onderzoek leidde tot de Goed Gesprek Methode. Dit hulpmiddel geeft zorgverleners concrete handvatten voor zinvolle gesprekken met de doelgroep.   

Onderzoeker Gözde Duran is sinds 2019 als promovendus verbonden is aan het Windesheim lectoraat Goed Leven met Dementie en de Vrije Universiteit in Amsterdam. In haar onderzoek kijkt Gözde vooral wát verpleegkundigen nodig hebben om de toegang tot zorg voor mensen met een migratieachtergrond en dementie te vergroten en te verbeteren. 

Struikelblokken dementie en migratieachtergrond

Maar waar lopen verpleegkundigen dan zoal tegenaan? Tijdens haar vele interviews met zorgprofessionals ontdekte Duran hun 2 grootste struikelblokken:

1. Niet weten welke vragen je aan zorgvragers mag stellen
2. Niet weten hoe je het netwerk van mantelzorgers rondom de zorgvrager in beeld brengt

Dit problematische duo zorgt nogal eens voor verwarring en miscommunicatie. 
Punt 1 ontstaat niet door onwil om te helpen of een gebrek aan interesse, maar vaak een gemis van kennis over wat cultureel gepast is. Daarnaast is er bij zorgverleners soms schaamte om ‘domme’ vragen te stellen en tenslotte de angst om zich schuldig te maken aan discriminatie. Wat betreft punt 2: verpleegkundigen geven in het onderzoek massaal aan dat ze beter in kaart willen brengen wie er betrokken is, welke (zorg)taken en rollen zij hebben en hoe die onderlinge relaties eruit zien. Zo kunnen ze bijvoorbeeld beter inschatten wie van de betrokkenen de beslissingen neemt over een specifiek onderwerp. Inzicht in het netwerk van mantelzorg zorgt voor een soepeler voortgang van de zorg. 

Netwerk zorgvrager met dementie visualiseren

Met deze kennis ontkiemde er een ambitieus plan in het hoofd van onderzoeker Gözde: het ontwikkelen van een fysiek hulpmiddel. Een soort boekje met tips voor soepeler gesprekken met de zorgvrager en een manier om het netwerk van mantelzorg in kaart te brengen. Maar wat is de beste vorm hiervoor? Gözde startte een zoektocht naar bestaande hulpmiddelen en vond een bekend en veelgebruikt visueel model. Waarom het wiel opnieuw uitvinden? dacht Gözde en ze gebruikte dit model als basis voor haar hulpmiddel. 

Design Thinking

Om haar idee concrete vorm te geven stelde Gözde een Design Team samen. Dit team bestaat uit zorgprofessionals uit Almere en Amsterdam, een mantelzorger met een migratieachtergrond, studenten verpleegkunde en 2 onderzoekers. Ze werken volgens Design Thinking: een onderzoeksmethode waarin de onderzoeker samen met de eindgebruikers (in dit geval de verpleegkundigen en mantelzorgers) op zoek gaat naar een oplossing voor een probleem in hun praktijk. Duran en haar team gebruikten de Design Thinking Methode om tot een concept te komen: denken vanuit empathie waarbij eigen aannames worden losgelaten, het probleem definiëren, brainstormen, een prototype ontwerpen en testen van de oplossing. 

Goed Gesprek Methode

En zo kwamen Gözde en haar team uiteindelijk tot de Goed Gesprek Methode. Hiermee kunnen zorgverleners in gesprek over het (in)formele netwerk van de persoon met een zorgbehoefte, met aandacht voor de culturele en religieuze identiteit. Deze methode bestaat uit:

• Een boekje met stappenplan om het netwerk van de zorgvrager te visualiseren
• Een set gesprekskaarten met concrete vragen 

De gesprekskaarten bieden de professional inspiratie voor het stellen van vragen, om over hun eigen obstakels heen te kijken, maar bovenal om eigen aannames los te laten en bepaalde gespreksthema's gewoon bespreekbaar te kunnen maken.

Voor alle culturen en religies

Het resultaat is een nuttig en praktisch hulpmiddel voor een groeiend en actueel maatschappelijk probleem. In januari 2023 wordt de Goed Gesprek Methode in de praktijk getest onder een groep van ongeveer 30 zorgprofessionals die werkzaam zijn als praktijkondersteuner in de huisartsenpraktijk of als casemanager dementie. Na die testfase komt in 2024 het boekje met de gesprekskaarten beschikbaar voor iedereen die het wil gebruiken. De Goed Gesprek Methode is breed inzetbaar voor mensen met dementie uit alle culturen en religies. 

Tips voor soepele gesprekken

Gözdes tips voor betere communicatie tussen zorgverlener en zorgvrager:

• Laat je eigen aannames achterwege
• Ga het gesprek aan met een open en nieuwsgierige houding 
• Wees niet bang om vragen te stellen

We sluiten af met de belangrijkste conclusie uit het onderzoek van Gözde: wees als zorgverlener niet bang om het gesprek aan te gaan, maar doe het gewoon!