Nieuwe kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag wil het onbegrijpelijke omarmen

Onbegrepen gedrag. Het elkaar niet willen óf kunnen begrijpen. Het komt in vele gradaties voor. Van een wat verloren ogende man op straat die niet begrijpt dat een politieagent hem wil helpen tot op zijn beurt weer de agent die niet begrijpt hoe hij deze man kan helpen. En van de GGZ tot woningbouwcorporaties: instanties die ieder hun eigen ‘taal’ spreken en die deze man niet met ‘één stem’ eerder hebben weten te helpen en te bereiken. Kortom, onbegrip over en weer. Onbegrip voor het onbegrepen gedrag van een persoon en onbegrip tussen professionals uit verschillende vakgebieden met eigen normen over wat ‘juist’ en ‘goed’ is. Met de kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag Flevoland wil men meer grip krijgen op dit onbegrip. Door het onbegrijpelijke te omarmen én door instanties en meerdere bronnen van kennis bijeen te brengen.

In de nieuwe kenniswerkplaats – die mogelijk is gemaakt met een subsidie van ZonMw – staan in eerste instantie de mensen met onbegrepen gedrag centraal, maar ook hun naasten, buren en omwonenden. Meerdere partijen werken er samen en delen daarmee hun kennis, ervaringen en perspectieven met elkaar. Van organisaties voor verslavingszorg, beschermd wonen en ervaringsdeskundigen tot welzijnsorganisaties en woningbouwcorporaties. En van de Flevolandse gemeenten Almere, Dronten, Lelystad, Noordoostpolder en Urk tot het Leger des Heils, Zilveren Kruis en Projectbureau Caribbean*. Het penvoerderschap ligt bij het lectoraat GGZ en Samenleving van Windesheim, dat samen met GGD Flevoland de projectleiding op zich neemt.

Onbegrepen, maar niet onbemind

Het doel van de kenniswerkplaats is om het onbegrijpelijke meer te omarmen – als professionals én als samenleving. Niet om het onbegrijpelijke te begrijpen. “Want als het op onbegrepen gedrag aankomt, is begrip niet per se alles volledig begrijpen”, zo licht Alie Weerman, lector GGZ en Samenleving, dit doel toe: “Niet ieder gedrag hoeven we daadwerkelijk te begrijpen, maar we moeten wél met elkaar kunnen samenleven. Dat kan als we onbegrepen gedrag minder stigmatiseren, ingegeven door onze angst voor het ‘andere’ en een onmacht om met lijden om te gaan. Zo werd ‘onbegrepen gedrag’ tot voor kort nog ‘verward gedrag’ genoemd. Een term van de politie om meldingen van overlast, door veelal kwetsbare mensen, te registreren. Het is een term die onnodig stigmatiseert. Want ja, het gaat vaak over personen die onder invloed zijn of woedend, maar ook over mensen met bijvoorbeeld een psychiatrische aandoening, een verstandelijke beperking of dementie. De term ‘onbegrepen gedrag’ werkt beter, omdat dit soort gedrag niet altijd gepaard gaat met overlast, zoals iemand die angst heeft voor de wereld en zich opsluit of een man die – zonder direct gevaar voor anderen op te leveren – wat verloren op straat rondloopt.”

De optelsom van kennis

De kenniswerkplaats biedt een ruimte waarin organisaties en betrokkenen in Flevoland met elkaar in contact komen. Centraal staat het delen van kennis en ervaring om onderling onbegrip bij onbegrepen gedrag te verminderen, verwaarlozing te voorkomen en samenwerken en samenleven te versterken. Alie Weerman: “Instanties werken nu nog te veel langs elkaar heen. Ze spreken hun eigen taal, handelen vanuit eigen perspectief of hebben uiteenlopende belangen. Dit draagt niet bij aan een integrale aanpak om iemand met onbegrepen gedrag adequaat te helpen. En plaats je dit in het perspectief van actuele ontwikkelingen, zoals wachtlijsten en meer ambulante zorg waarbij mensen zelfredzamer moeten zijn, dan neemt het belang van een efficiënte ondersteuning alleen maar toe om mensen met onbegrepen gedrag niet tussen wal en schip te laten vallen. Ook zie je dat de optelsom van kennis nog niet altijd benut wordt. Bijvoorbeeld omdat wetenschappelijke rapporten op de plank blijven liggen en ervaringskennis niet wordt ingezet. In de werkplaats integreren we daarom alle bronnen van kennis: van wetenschappelijke kennis tot professionele kennis en van beleidskennis tot ervaringskennis.”

Onbegrepen én deskundig

Vooral voor die ervaringskennis is binnen de kenniswerkplaats een zeer belangrijke rol weggelegd. “We willen ervaringskennis als uitgangspunt nemen voor onze benadering van onbegrepen gedrag”, zo legt de lector uit: “Het gaat hierbij om het perspectief van de doelgroep zelf en om ervaringsdeskundigen die vaardigheden hebben opgedaan om hun eigen ervaringskennis in te zetten én door te geven aan anderen. Door de drie andere bronnen van kennis te verbinden met ervaringskennis kan er met en van elkaar worden geleerd en verbeteren we de inclusie van mensen met onbegrepen gedrag. Want mensen die onbegrepen werden en nu ervaringsdeskundig zijn, kunnen vaak goed aangeven wat echt nodig is.” Zo wordt ervaringskennis ingezet bij het versterken en opzetten van regionale herstelnetwerken: het eerste project van de kenniswerkplaats in Flevoland. Herstelnetwerken zijn netwerken van (welzijns)organisaties, GGZ, ervaringsdeskundigen, kerken of het Leger des Heils. Denk aan dagbesteding, herstelcentra en wijkcentra die activiteiten aanbieden waardoor mensen kunnen herstellen en weer mee kunnen doen. Herstel betekent hier niet altijd genezing, maar dat je weer op je eigen manier kunt meedraaien en participeren in de maatschappij.

Wie begrijpt wie niet?

Op 17 november ging de kenniswerkplaats van start. Tijdens de opening bij Spot 0320 in Lelystad waren alle partijen vertegenwoordigd, zoals woningbouwcorporaties, zorgorganisaties, welzijnswerk, GGD, wijkteams, naasten, buren, cliënten, ervaringsdeskundigen en beleidsmedewerkers van gemeenten. Een concreet voorbeeld maakte inzichtelijk waar het nu, als het over onbegrepen gedrag gaat, vaak misgaat en waar de kenniswerkplaats in de toekomst naartoe wil. Het betrof iemand die suïcidaal is. “De meeste mensen vinden suïcidaliteit een lastig onderwerp”, aldus Alie Weerman. “En betrokken partijen, van buren en politie tot maatschappelijke organisaties, reageren hier elk op hun eigen manier op. Als dit een echte melding zou zijn, handelt elke instantie weer anders. Wij willen bereiken dat al die partijen met elkaar én vooral met de mensen met onbegrepen gedrag zelf in gesprek gaan. Hoe ervaart degene waar het om gaat dit allemaal: wat wil die eigenlijk zelf? Dat demonstreerden we deze middag.”

De stem van de ervaringsdeskundige

Tijdens de startbijeenkomst van de kenniswerkplaats op 17 november stond het verhaal van Erna Hosper centraal. Erna is chronisch suïcidaal en bracht haar lied ‘Ode aan de Dood’ ten gehore. Hierna reflecteerden de verschillende partijen hierop, vanuit ieder hun eigen perspectief. Een wetenschapper met grafieken over suïcidaliteit, de ambtenaar met beleid, een zorgprofessional met interventies en de ervaringsdeskundige vanuit ervaringskennis. Alie Weerman: “Ze hebben alle vier een eigen perspectief, visie op en oplossingen voor suïcidaliteit. Die sluiten niet altijd op elkaar aan en soms sluiten ze elkaar zelfs uit. In de kenniswerkplaats willen we dit samenbrengen. Zo is de dood voor Erna een riskante, maar ook vertroostende vriend waarmee ze heeft leren leven. Dit gezongen verhaal uit de leefwereld van iemand die het betreft nuanceert de gebruikelijke perspectieven van professionals en beleidsmakers. Want alle professionals hadden het, door samen over suïcidaliteit te discussiëren, die middag ook over haar gehad. Maar het plaatje werd uiteindelijk een stuk completer toen ook zij haar stem liet horen. Het maakte diepe indruk op het publiek en het vergrootte de betrokkenheid.” De dag eindigde met een speeddatesessie, waarin verbindingen werden gelegd en bijvoorbeeld gesprekken werden gevoerd over de vraag of er te weinig focus wordt gelegd op normaliseren of dat we juist te veel willen normaliseren bij onbegrepen gedrag.

Kenniswerkplaatsen richten zich op het realiseren van een passend ondersteuningsaanbod in de regio voor mensen met onbegrepen gedrag en hun omgeving. Hierin werken praktijk, beleid, onderzoek en onderwijs samen met de doelgroep en hun naasten. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verstrekt ZonMw subsidies om deze op te zetten. De kenniswerkplaats in Flevoland is een van de eerste vijf kenniswerkplaatsen voor onbegrepen gedrag in Nederland, en werkt o.a. samen met een kenniswerkplaats voor onbegrepen gedrag in het Caribisch gebied.* Het lectoraat GGZ en Samenleving van Windesheim is, onder leiding van lector Alie Weerman en projectleider Joyce Lamerichs, penvoerder en leidt de kenniswerkplaats samen met Connie Mensink van GGD Flevoland.

*Met deze kenniswerkplaats in het Caribisch gebied vindt een bijzondere samenwerking plaats. Beide kenniswerkplaatsen wisselen niet alleen onderling kennis uit, maar ontwikkelen ook scholing van ervaringsdeskundigen met speciale focus op diversiteit en inclusie.

Voor meer informatie over dit project kun je contact opnemen met Joyce Lamerichs(opent in nieuw tabblad).