Opvolging binnen Familiebedrijven: nieuwe lector uit ‘de eigen school’ neemt stokje over

De overname van een familiebedrijf is een aparte (bedrijfskundige) tak van sport: enerzijds kunnen zakelijke wensen botsen met familiaire belangen, anderzijds staat zo’n overname voor een balans tussen continuïteit en vernieuwing – met een opvolger die gepokt en gemazeld is in de tradities en expertises van een bedrijf. Dat laatste geldt ook voor Judith van Helvert, die Ilse Matser opvolgt als lector Familiebedrijven: “Ilse heeft samen met ons als team in 10 jaar tijd een prachtig lectoraat opgebouwd en het voelt alsof ik – net als bij een familiebedrijf – de volgende generatie ben die het stokje mag overnemen.”

“Net als in familiebedrijven moet ook een lector kunnen loslaten”, zo verwoordde Ilse Matser, die 10 jaar geleden als lector bij Windesheim aan de wieg stond van het Landelijk Expertisecentrum Familiebedrijven, het bij haar vertrek – op zoek naar nieuwe persoonlijke uitdagingen. De tijd was rijp om het lectorenstokje over te dragen aan een volgende generatie. Een nieuwe lector is inmiddels benoemd, en kenniscentradirecteur Derk Jan Kiewiet meldt hierover: “Wij zijn trots dat zij – zoals in de beste tradities van een familiebedrijf – uit de eigen gelederen komt.”

‘Inhouse’ lector
“Al vanaf bijna het prille begin was Judith van Helvert betrokken bij het lectoraat: eerst als promovendus, en na haar promotieonderzoek als senior onderzoeker en de laatste paar jaren als associate lector. Judith start op basis van een nieuwe leeropdracht op het gebied van het familiesysteem een onderzoeksprogramma dat enerzijds voortbouwt op wat al gerealiseerd is en dat anderzijds een nieuwe dimensie toevoegt door dieper in te gaan op emoties, motivaties, overtuigingen, rolpatronen en relaties van én tussen familieleden”, aldus Derk Jan Kiewiet.

Lector in spijkerbroek
Judith van Helvert studeerde International Business in Maastricht. Daar bezocht ze, zoals ze zelf vertelt, als oriëntering op haar loopbaan – lector worden, daar had ze toen nog nooit over nagedacht – een bedrijvendag: “Grote multinationals presenteerden er zich, zoals Heineken en Capgemini. En iedereen liep er rond in (mantel)pak (met stropdas). Ik kwam in spijkerbroek. Het was hét moment dat ik besefte dat zo’n corporate bedrijfscultuur totaal niet bij mij paste. En ik denk dat daar het zaadje is geplant voor mijn interesse in familiebedrijven, die een andere cultuur en intermenselijke dynamiek kennen. Al wist ik er toen nog niet veel van af, want in mijn studie keek men vooral naar grote concerns en later start-ups, nauwelijks naar het brede mkb, wat toch de steunpilaar is van onze economie. Vandaar ook het belang van doorlopend onderzoek hiernaar, zoals ons lectoraat dat doet!”

Dinerende lector
“Maar dan loop ik een beetje op de zaken vooruit. Mijn afstudeerscriptie ging over bestuurlijke schaalvergroting in het basisonderwijs. Hierdoor ontdekte ik dat het vak van onderzoeker me als een handschoen paste en na mijn opleiding werkte ik 7 jaar bij de Universiteit Utrecht. Hier leerde ik Ilse Matser kennen, die me op een dag meenam naar een familiebedrijvendiner. Ik raakte er in gesprek met een jonge ondernemer die zijn vroeggestorven vader was opgevolgd in het bedrijf, waar ook een aantal ooms werkzaam was. Het bedrijf was nog in handen van zijn oma en als zijn ooms het niet eens waren met zijn beslissingen, stapten ze achter zijn rug om naar oma, waardoor ze veel van zijn innovaties wisten te blokkeren. Een uiterst fascinerende bedrijfsdynamiek die ik nog nooit eerder had gehoord. Daarna is het familiebedrijvenballetje gaan rollen, vroeg Ilse me om bij het lectoraat aan de slag te gaan en heb ik bij de Jönköping University in Zweden een PhD afgerond naar de rol van raden van advies binnen familiebedrijven.”

Lector in gesprek
“Ilse en de hogeschool gaven me in die tijd alle ruimte om me te ontwikkelen tot associate lector, én nu dus tot de nieuwe lector Familiebedrijven. Het voelt voor mij dus alsof ik alles wat door Ilse is op- en uitgebouwd als ‘volgende generatie’ mag overnemen. En dat is een mooie parallel met familiebedrijven en de nieuwe leeropdracht. De aandacht verschuift van familiebedrijven naar het concept van ‘ondernemende families’. En we duiken, naast het bedrijfskundige perspectief – bijvoorbeeld vanuit de sociologie of psychologie – dieper het familiesysteem in. Zo had ik laatst een gesprek met een collega van Natascha Nottens lectoraat, Gezonde Samenleving, dat onderzoek doet naar intergenerationele overdracht van (on)gelijkheid. Vanuit de perspectieven die zij gebruiken kun je bijvoorbeeld ook gaan kijken naar de dynamiek van generatiewisseling bij familiebedrijven.”

Gewortelde lector
“Maar daarnaast bouwen we uiteraard voort op wat er al in 10 jaar is opgebouwd en neergezet. Denk aan een project als Family Next(opent in nieuw tabblad), waarin we samen met lokale partners, zoals provincie Overijssel en Kennispoort Regio Zwolle, uiteenlopende familiebedrijven met vragen op het vlak van digitalisering, bedrijfsopvolging of duurzaamheid actief ondersteunen én van elkaar laten leren. Sowieso is deze regionale geworteldheid en het samenwerken met lokale overheden en bedrijven voor ons als lectoraat van groot belang. Dat is ook het mooie aan praktijkgericht onderzoek, dat je de echte (regionale) vraagstukken koppelt aan onderzoek en zowel voor de praktijk als de wetenschap nieuwe, relevante én bruikbare kennis genereert. Het is daarbij ons doel dat deze regionaal geoogste kennis zijn weg vindt naar een meer nationale context. Dus wanneer het Family Next-project een succes blijkt, waar het absoluut op lijkt, dan zou het goed zijn als deze aanpak wordt overgenomen door andere regio’s in het land. Kortom, het ontwikkelen en beschikbaar stellen van (inter)nationaal toepasbare kennis waar wij als Landelijk Expertisecentrum Familiebedrijven graag ons steentje aan bijdragen.”