Stedelijke ontwikkeling en onderwijs: Welke rol speelt de productie van ruimte in de onderwijskwaliteit?

Orhun Kaptan is gastonderzoeker aan hogeschool Windesheim en voert promotieonderzoek uit naar de relatie tussen verstedelijking en onderwijsongelijkheid. In deze blog van Inclusieve Leeromgevingen vertelt hij meer over zijn onderzoek.

Stedelijke ontwikkeling betekent niet alleen de bouw van nieuwe gebouwen of wegen; het gaat ook om de sociale herinrichting van ruimte. Maar hoe beïnvloedt deze herstructurering het onderwijs? De ruimtelijke verdeling van steden in sociaal gescheiden zones vergroot de onderwijsongelijkheid. Armoedeniveaus in buurten, kwaliteit van leraren, schoolinfrastructuur of zelfs woningprijzen — al deze factoren bepalen het onderwijstraject van een kind en zijn of haar toekomstige kansen. In deze blog onderzoek ik hoe verstedelijking het onderwijs beïnvloedt, aan de hand van vergelijkend onderzoek in Turkije en Nederland, met bijzondere aandacht voor de rol van ruimte in het vormen van onderwijskansen.

Over het onderzoek

Dit onderzoek heeft als doel om te begrijpen hoe indicatoren van verstedelijking de verschillen in leerprestaties beïnvloeden tussen scholen, buurten, districten, steden en landen. De studie hanteert een gelaagde onderzoeksstrategie. In de eerste fase worden de PISA-resultaten van OESO-landen geanalyseerd om te bepalen welke stedelijke indicatoren significant samenhangen met onderwijsresultaten. In de tweede fase worden in Turkije de relaties tussen stedelijke ontwikkeling en scores op landelijke examens onderzocht. De derde fase richt zich op Istanboel, waar de relatie tussen stedelijke functies en leerprestaties per district is geanalyseerd via regressiemodellen.

Een vergelijking op lokaal niveau: Zeytinburnu en Zwolle

Op lokaal niveau is Zeytinburnu geselecteerd voor een diepgaande etnografische studie vanwege structurele achterstanden ten opzichte van andere districten in Istanboel. In dit kwalitatieve onderzoek worden stedelijke factoren zoals woningkwaliteit, infrastructuur, sociale ondersteuning en toegang tot technologie in relatie tot onderwijsprocessen onderzocht. In de laatste fase is de Nederlandse stad Zwolle gekozen als contrasterend voorbeeld van succesvolle stedelijke planning. In Zwolle zijn 42 scholen in 26 buurten geanalyseerd. De resultaten laten zien dat in steden met gebalanceerde stedelijke ontwikkeling de verschillen tussen scholen beperkt blijven.

Zwolle is een stad waar natuur, geschiedenis, cultuur, technologie, handel en onderwijs op harmonieuze wijze zijn geïntegreerd. De gemiddelde leerprestaties liggen boven het landelijke gemiddelde en verschillen tussen scholen zijn relatief klein. Op buurtniveau zijn echter factoren zoals het percentage migranten, het aantal bedrijven en het aandeel leerlingen dat richting beroepsonderwijs gaat, gerelateerd aan de onderwijsresultaten. Zo blijkt een hogere migratiedichtheid samen te gaan met lagere prestaties, terwijl een groter aantal bedrijven samenhangt met betere prestaties. Scholen met een relatief hoog percentage leerlingen dat beroepsonderwijs volgt, presteren vaak slechter. De analyses tonen aan dat verschillen tussen buurten een sterkere invloed hebben dan verschillen tussen individuele scholen. Deze bevindingen worden momenteel verder onderzocht in lopend kwalitatief veldonderzoek.

Duidelijke relatie tussen ruimtelijke organisatie en onderwijskwaliteit

Het onderzoek onderstreept dat niet alleen de kwaliteit van scholen bepalend is, maar ook hoe ruimte geproduceerd en verdeeld wordt. Woningprijzen, schooltoegang, kwaliteit van leraren, infrastructuur en sociale ondersteuning moeten in samenhang worden bekeken voor effectief locatiegericht onderwijsbeleid. Internationale bevindingen tonen aan dat landen met grote ongelijkheden tussen buurten of districten gemiddeld lagere onderwijsresultaten hebben. Landen met meer gebalanceerde stedelijke ontwikkeling presteren daarentegen significant beter.

De resultaten op alle onderzochte niveaus laten een duidelijke relatie zien tussen ruimtelijke organisatie en onderwijskwaliteit. De vraag naar goede scholen drijft de woningprijzen in hun omgeving op, wat de toegang voor gezinnen met lage inkomens beperkt. Hierdoor ontstaat ruimtelijke stratificatie: bepaalde gebieden bieden steeds meer kansen, terwijl andere achterblijven. Deze productie van ongelijkheid in ruimte leidt tot onderwijsongelijkheid. Zwolle vormt hierin een positief voorbeeld: een stad waar integrale stedelijke planning en publieke voorzieningen bijdragen aan meer onderwijsgelijkheid. Toch blijken ook hier factoren zoals migratiedichtheid nog steeds invloed te hebben op schoolresultaten.

Beleid dat zich uitsluitend richt op schoolverbetering is niet voldoende. Effectieve hervormingen in het onderwijs vereisen dat ook de ruimtelijke, economische en sociale dimensies van de stedelijke omgeving worden meegenomen.

Meer informatie

Meer weten over Orhun Kaptan en zijn onderzoeksproject?

Kijk op orhunkaptan.com(opent in nieuw tabblad)