Gedachtegoed Carl Gordijn nog steeds inspiratiebron voor bewegingsonderwijs

Een boek over C.C.F. Gordijn, oprichter van de Calo en grondlegger van bewegingsonderwijs met een sterk pedagogische inslag, laat zien hoe zijn ideeën voortleven, ook in het huidige onderwijs en onderzoek.

De wereld van het gymnastiekonderwijs werd in de naoorlogse jaren gekenmerkt door tegenstellingen. In de traditionele benadering van gymnastiek lag het accent op de lichamelijke ontwikkeling van kinderen en op discipline. Op de door hem opgerichte Calo wilde de van oorsprong Zwolse gymleraar Carl Gordijn die traditie doorbreken met pedagogisch ingesteld bewegingsonderwijs. Zijn afwijzing van de benaming lichamelijke opvoeding en voorkeur voor het begrip bewegingsonderwijs, was een afspiegeling van een heel andere kijk op de rol en de betekenis van bewegen voor de ontwikkeling van kinderen. Onder redactie van professor dr. Adri Vermeer verscheen onlangs een boek(opent in nieuw tabblad) over Carl Gordijn, ‘Actuele grondslagen van het bewegingsonderwijs’, onder meer met bijdragen van medewerkers en onderzoekers van de Calo Windesheim. Het boek is een zoektocht naar en een analyse van de actuele betekenis van de ideeën van Gordijn voor het hedendaagse bewegingsonderwijs.

Sacrale sfeer
Oud-directeur van de Calo Windesheim Gert van Driel heeft nog levende herinneringen aan de academie zoals die destijds in Arnhem onder Gordijn functioneerde. ‘Er heerste een haast sacrale sfeer bij de opleiding. Bij de wekelijkse bijeenkomst werden alle lessen stilgelegd en vertelde Gordijn een verhaal of legde hij een mening of thema uit. Die samenkomsten hadden haast het karakter van een kerkdienst met uitweidingen over zingeving en levenshouding. Er werden zelfs liederen gezongen uit een bundel die door een aantal docenten zelf was gemaakt. De herinneringen daaraan zijn me dierbaar. De Calo was in mijn beleving een bevrijding, juist door de opvattingen van Gordijn. Niet alleen met betrekking tot het vak maar ook omdat hij de christelijkheid op een nieuwe manier wilde vormgeven.’ 
Van Driel: ‘De Calo ontstond als onderdeel van de Vrije Leergangen van de VU nadat aan Gordijn was gevraagd om een lerarenopleiding voor lichamelijke opvoeding te starten, die was gericht op het protestants-christelijke volksdeel. Een gereformeerde grondhouding vormde in die kringen een rem op aandacht voor sport en bewegen en was daardoor onderbelicht. Het lichaam was immers belast met zonde en lusten en die opvatting had tot gevolg dat een vak als lichamelijke opvoeding weinig aandacht kreeg. Tegelijkertijd brak Gordijn radicaal met het idee van lichamelijke opvoeding want zo zei hij: “Ik voed geen lichamen op maar mensen, en dat doen we door middel van bewegen. Beweging is de kern van dit vak en daarom moet het bewegingsonderwijs heten.” 

Actuele betekenis
Gordijn ging reeds in 1974 met pensioen maar bleef nog lange tijd als mentor in contact met de docenten die hij in zijn filosofie had opgeleid, zoals genoemde Vermeer en Van Driel. Ook onderzoeker Ivo van Hilvoorde van het lectoraat Bewegen, School en Sport benadrukt de continuïteit van de ideeën van Gordijn via zijn ‘discipelen’ en ziet zichzelf ook in die traditie staan. Van Hilvoorde: “Het boek laat zien hoe betekenisvol en actueel de ideeën van Gordijn nog steeds zijn. Veel van zijn denkbeelden zijn geactualiseerd en nog steeds in gebruik. Daarom wilden we het boek ook een mooie presentatie geven maar helaas kon dat niet doorgaan vanwege corona. De actualiteit van zijn ideeën zit hem in de manier waarop Gordijn een pedagogische waarde toekende aan het leren(d) bewegen. Hij pleitte voor vrijheid en ruimte voor het kind, zodat het spelenderwijs de wereld van het bewegen kon ontdekken, als onderdeel van zijn totale ontwikkeling. Spel was in zijn filosofie erg belangrijk, hij had veel aandacht voor didactiek en pedagogiek en voor de inrichting van een omgeving die kinderen kon uitlokken tot betekenisvol bewegen. Ook voor het speciaal onderwijs en onderwijs voor kinderen met een stoornis of een beperking, waren de ideeën van Gordijn belangrijk en invloedrijk. De nadruk lag op het op het ontdekken van ieder kind in plaats van op de prestatie en vergelijking. Die sterk pedagogische benadering van bewegen vormt nog steeds een belangrijk uitgangspunt van de Calo-filosofie en het onderzoek dat we doen.”  

Meer inspirator dan wetenschapper
Volgens Van Hilvoorde was Gordijn naast een charismatische persoonlijkheid ook sterk polemisch ingesteld en bond hij veel en graag de strijd aan met vakgenoten en wetenschappers van zijn tijd. In eerste instantie met de aanhangers van de traditionele school met hun focus op het lichamelijke en gerichtheid op discipline en later ook met de steeds wetenschappelijker ingestelde bewegingswetenschappen aan de VU die hij mede zelf had opgericht, destijds onder de naam Inter Faculteit Lichamelijke Opvoeding, IFLO. Van Hilvoorde: “De wetenschappelijke betekenis van Gordijn is achteraf minder groot gebleken dan zijn rol als inspirator en grondlegger van het pedagogisch ingestelde bewegingsonderwijs. Hij was geen empirisch wetenschapper en hij heeft die strijd in feite ook verloren. Zijn grootste verdienste voor de wetenschap is dat hij aan de basis heeft gestaan van nieuwe onderzoeksvragen, bijvoorbeeld over motorisch leren. Hij heeft met zijn ideeën bewegingswetenschappers gestimuleerd om onderzoek te doen en achteraf bleek vaak dat zijn ideeën ondersteuning kregen door de resultaten daarvan.”     

Hedendaags onderzoek
Volgens Van Hilvoorde zijn de tegenstellingen momenteel veel minder sterk dan in het verleden. Er bestaan veel vruchtbare samenwerkingen tussen de Calo en de bewegingswetenschappers aan de VU. Toch blijft er altijd wel een verschil tussen de wereld van sport en die van het bewegingsonderwijs. “Wij staan met de Calo, meer dan sommige andere academies, in de ‘relationele’ traditie van bewegen, het plezier in bewegen en nemen daarin een pedagogisch perspectief in. Dat is deels de erfenis van Gordijn en in die zin is het nog steeds zinvol om kennis te nemen van zijn ideeën, ook als opleiding. Je moet weten in welke traditie je staat. Tegelijkertijd is er veel meer ruimte gekomen voor wetenschap en technologie. Maar ook in onderzoek dat we doen naar een slimme sportvloer met bewegingssensoren kun je kijken vanuit de traditie van Gordijn. In welke zin kan zo’n vloer met al zijn technische mogelijkheden een betekenisvolle omgeving bieden voor ontdekkend bewegen? Het denken van Gordijn is heel goed te verbinden met de huidige technologische innovaties binnen het bewegingsonderwijs en de sport.” 
De lector besluit met de hoop dat de pedagogische grondslag in het curriculum van de Calo bewaard blijft. “Je ziet in deze tijd een tendens naar psychologisering van het onderwijs met het gevaar dat er een vrijbrief ontstaat om heel therapeutisch te gaan denken met veel nadruk op reflecteren. Als dat teveel wordt benadrukt, drijven we af van een waardevol aspect uit Gordijns visie, namelijk zijn vraag hoe je het kind kunt inleiden in de wereld en het de blik naar buiten kan doen richten. Wat dat betreft is er genoeg reden om de agenda van Gordijn nog steeds serieus te nemen.”