Zwolle Gezonde Stad: dé essentiële bouwstenen om samen in beweging te komen

Onderzoeker Lisa Wilderink biedt onderzoek aan wethouder aan

Als de coronacrisis één ding heeft aangetoond, dan is het wel het belang én noodzaak van een gezonde leefstijl. Want meerdere experts zijn het erover eens: het virus slaat ongenadig hard toe bij mensen met overgewicht. De pandemie heeft het daarom in zich om mensen met een lagere sociaal-economische positie nog harder te raken: want bij hen is het risico op ongezond gedrag en overgewicht vaak het hoogst. De integrale aanpak Zwolle Gezonde Stad bleek succesvol in het terugdringen van juist die gezondheidsverschillen. Maar wat zijn nu dé essentiële bouwstenen die bijdroegen aan dit succes, volgens betrokken professionals?

Windesheimonderzoeker bij het lectoraat Gezonde Samenleving, Lisa Wilderink: “Mensen met een lagere sociaal-economische positie laten toch vaker een ongezond eet- en beweegpatroon zien dan mensen met een hogere positie op de maatschappelijke ladder. Dit komt door allerlei factoren die nauw met elkaar verweven zijn én met elkaar samenhangen. Denk aan (financiële) stress, minder geloof in eigen kunnen, of slechtere gezondheidskills. Maar ook de sociale en fysieke leefomgeving van mensen met een lage sociaal-economische positie biedt vaak minder opties tot gezond(er) gedrag: van minder groen tot meer fastfoodrestaurants in de wijk. Ook in dit verband legt de pandemie een vergrootglas op die gezondheidsverschillen. Zo kopte een landelijke krant onlangs: Corona heeft Nederland in een heuse beweegcrisis gebracht. En die treft lageropgeleiden het hardst. En ook daarvoor ervoeren zij al een hogere drempel naar bijvoorbeeld het lidmaatschap van een sportclub. Belangrijk dus dat we hier iets aan doen!”

Wethouder Michiel van Willigen (Gezondheidszorg) vult aan: “Het blijkt belangrijk om steeds te blijven hameren op het belang van samenwerking voor het gezamenlijke doel: een gezonde leefstijl als meest effectieve bijdrage aan een gezond en goed leven. Voldoende bewegen, voldoende ontspannen, gezonde en gevarieerde voeding, zo weinig mogelijk alcohol en niet roken. Iedereen kan het, alleen sommigen hebben dat steuntje in de rug iets harder nodig dan anderen. Gezien het belang van successen delen en blijven benadrukken hoe belangrijk een gezonde leefstijl is, zou corona wel eens een game changer kunnen zijn. Een gezond lijf en een gezonde leefstijl blijken belangrijke voorspellers voor weerbaarheid, niet alleen tegen corona maar ook tegen een groot aantal andere ziektes.”

Zwolle Gezonde Stad
In 2010 werd Zwolle de allereerste gemeente die de ‘Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG)’-aanpak implementeerde. Deze lokale aanpak, genaamd Zwolle Gezonde Stad, richtte zich op het terugdringen van overgewicht en obesitas onder jongeren in de twee Zwolse wijken met de allerlaagste sociaal-economische status. Binnen het programma Zwolle Gezonde Stad werkten meerdere instanties samen – van hogeschool Windesheim, de GGD tot de gemeente Zwolle en van sportservice- tot welzijnsorganisaties. Belangrijk omdat gezondheidsverschillen vaak ontstaan door een optelsom der dingen. Samenwerking tussen beleid, praktijk, onderzoek en onderwijs op zowel strategisch, tactisch en operationeel niveau is daarom van belang.

Van minder overgewicht tot interactieve voetbalmuren
De aanpak bleek succesvol: de eerste paar jaar nam het percentage kinderen met overgewicht sterker af in de betrokken wijken dan in andere buurten waar Zwolle Gezonde Stad niet actief was. Reden om de focus te verbreden en vanaf 2014 behoren ook thuiswonende ouderen tot de doelgroep, en is er aandacht voor alcoholpreventie. Om enkele successen te benoemen: Zwolle heeft minder basisschoolkinderen met overgewicht en het lukt buurtsportcoaches om ouderen te stimuleren zich meer te bewegen. Ook hebben organisaties met jongeren Sutu’s neergezet: interactieve voetbalmuren. In Zwolle staan er nu drie. Ondanks het aantoonbare succes bleek het echter lastig om precies te benoemen wat nu precies heeft bijgedragen aan het succes. Kortom, om die kernelementen – de zogenaamde cruciale sleutelfactoren – eruit te destilleren waarop men verder kan bouwen en die ook als bouwstenen kunnen dienen voor andere gemeentes en instanties die de gezondheidsverschillen (nog) beter willen aanpakken.

Dé succesfactoren
Het lectoraat Gezonde Samenleving van hogeschool Windesheim deed hier onderzoek naar en onderzoeker-promovendus Lisa Wilderink identificeerde negen kernelementen die volgens de betrokken professionals bijdroegen aan het succes van Zwolle Gezonde Stad:

Samenwerken met een gevarieerde groep lokale organisaties
Er moet sprake zijn van een ‘coalition of the willing’ waarin allerlei organisatie samenwerken aan een gemeenschappelijk doel, ondanks verschillende missies, taken en werkwijzen.

Draagvlak op elk niveau: strategisch, tactisch en operationeel
Van een breed politiek-bestuurlijk draagvlak binnen de gemeente, zodat samenwerking tussen portefeuilles mogelijk is, tot een win-winprincipe dat het draagvlak verhoogt: niet alleen moet de betrokkenheid voor Zwolle Gezonde Stad iets opleveren, maar ook voor de organisatie zelf.

Communicatie en coördinatie
Communicatie en coördinatie is key, zowel tussen alle instellingen als in organisaties zelf op strategisch, tactisch en operationeel niveau, zodat je het thema gezondheidsbevordering blijft agenderen en het geen bijzaak wordt.

Samenwerken met private organisaties
Dit kan de vorm aannemen van (financiële) middelen, kennis of daadkracht. Denk bijvoorbeeld aan iets waarvoor specifieke kennis nodig is, zoals de interactieve Zwolse Sutu-voetbalmuren.

Samenwerken met bewoners uit de aandachtswijken
Niet alleen voor, maar sámen met de doelgroep: bewoners moeten vanaf de start en tijdens het gehele proces mee kunnen denken: van visie- en planvorming tot uitvoering, evaluatie en doorontwikkeling. Dit verhoogt hun betrokkenheid en betrokkenheid is een sleutel tot succes.

Profileren van de aanpak
Denk bijvoorbeeld aan het onder de aandacht brengen van alle succesverhalen. Deze zorgen ervoor dat ook andere organisaties willen deelnemen aan de aanpak én het netwerk.

Meebewegen met en gebruikmaken van mogelijkheden en kansen
Aansluiten bij dat wat er al is, is kenmerkend voor de aanpak, zoals het voortbouwen op de al bestaande kleinere netwerken, reguliere activiteiten van organisaties en nationale initiatieven.

Borgen van de aanpak in beleid en processen van organisaties
Zo’n borging kan het beste plaatsvinden door de overgang van een tijdelijk programma naar een meer organische ‘beweging’, waarin diverse organisaties aan een gemeenschappelijk doel werken: een netwerk van organisaties waarin men gebruikmaakt van elkaars expertise.

Doorlopend monitoren van proces en effect, en acties verbinden aan de bevindingen
Het aantonen van effect en succes draagt positief bij aan de betrokkenheid van organisaties. Onderzoekers van hogeschool Windesheim maken zo bijvoorbeeld do's-and-don'ts inzichtelijk.

Lees meer over het onderzoek in het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen(opent in nieuw tabblad)