Gedurfd experiment: vrijheid

Ouderen, studenten en docenten die vrijuit met elkaar in gesprek gaan. Is dat zo gedurfd? Wel als je je bedenkt hoezeer elke nieuwe onderwijsvorm is gebonden aan het keurslijf van vooraf ingevulde lesinhoud en toetsing. 

Met ondersteuning van een in 2018 toegekende Comeniusbeurs creëerde de opleiding Toegepaste Gerontologie een onderwijsmodule zonder toetsing of vooropgezet leerplan. De positieve beoordeling van de aanvraag van de beurs vormde in eerste instantie al een mooie erkenning en bevestiging van de waarde van de ideeën die leefden rond het creëren van een nieuwe module voor eerstejaarsstudenten in de vorm van kleinschalige leergemeenschappen. 

Radicaal
Na de toekenning van de beurs formuleerde het innovatieteam bestaande uit docenten, studenten en ouderen de uitgangspunten met als doel het creëren van een intergenerationele leeromgeving waarin het draait om persoonsvorming, socialisatie en co-creatie. Gaandeweg rekenden de leden van het team radicaal af met alle geldende onderwijskundige uitgangspunten. Zij kozen als uitgangspunt gelijkwaardige invloed tussen en gedeeld eigenaarschap van alle deelnemers. Inmiddels heeft de module zijn waarde bewezen en is deze nu een vast onderdeel van het curriculum van Toegepaste Gerontologie.    

Gelijkwaardigheid inhoud geven
Docent en lid van het innovatieteam Mieke Veerman: ‘Bij de opzet wilden we juist niet alles van te voren dichttimmeren en de gebruikelijke meetlat van leerplan en toetsing weghalen. We wilden een lege module waarin de deelnemers zelf invulling konden geven aan de vragen Wat, Hoe en Waar. Wel wezen we acht momenten in het rooster aan waarop de studenten, docenten en ouderen, drie uur bij elkaar zouden zijn. Om op een vrije manier invulling te geven aan de uitgangspunten van deze module en elkaar daarin te ontmoeten. Die gedachte komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het co-creëren, het samen ontwerpen van leeftijdsvriendelijke producten, is een centrale competentie van onze opleiding. Maar het blijkt in de praktijk een hele uitdaging om die gelijkwaardige invloed ook echt inhoud te geven. Daarin vooral schuilt de waarde van dit toch gewaagde experiment. Samen uitvinden hoe je doelen kunt bereiken door gedeeld eigenaarschap. En dat is heel goed gelukt.’

De groepen studenten, docenten en ouderen kwamen bij elkaar. Er volgde een groot aantal gesprekken en dialogen over soms hele persoonlijke thema’s zoals geloof, euthanasie en verslaving. Er zaten meerdere generaties bij elkaar geboeid naar elkaar te luisteren met een bereidheid om van elkaar te leren.     

Ontbrekende kaders
Het ontbreken van kaders bleek voor sommige studenten niet makkelijk. Mieke Veerman: ‘het is eigenlijk best schokkend om te ervaren hoe we studenten in ons onderwijssysteem drillen om uit te voeren wat we hen opleggen. We hadden vier groepen en bij één groep kwam het proces in eerste instantie niet op gang. De studenten waren afwachtend en vroegen: Wat moeten we doen? Een van mijn studenten vertelde dat hij niet gewend was om zichzelf ‘aan’ te moeten zetten. Uiteindelijk kwam het ook in deze groep tot nieuwe inzichten, juist door te oefenen wat moeilijk werd gevonden. Voor een student is zicht krijgen op zijn intrinsieke motivatie heel waardevol. In de praktijk zul je op basis daarvan moeten werken met alle leuke en minder leuke dingen die op je af komen.’

Mieke Veerman ziet het experiment als een waardevolle ervaring die ook voor andere opleidingen interessant kan zijn. ‘Ontmoeting is de kern van deze intergenerationele leeromgeving. En het feit dat niemand méér heeft te vertellen dan de ander, maakt die ontmoeting ook echt mogelijk. Voor zowel studenten, docenten als ouderen is het waardevol om te leren van de verschillende perspectieven. ‘We hebben gezien dat ontmoeting en dialoog een belangrijke bijdrage leveren aan de onderwijstaken persoonsvorming en socialisatie. Dit geldt overigens niet alleen voor studenten, maar ook voor de deelnemende docenten en ouderen’.   

Studenten ervaren de groepen van 6 à 7 mensen als veilig en kunnen zich daarin ook echt ontplooien. Ik heb in gesprekken met studenten ervaren dat velen zich niet gekend voelen. Iemand zei over het groepsgebeuren: Nu weet ik zeker dat iedereen met hetzelfde bezig is en daardoor durf ik mijzelf veel meer en beter te uiten. De persoonlijke ontwikkeling waar we in het onderwijs zo veel over praten is toch min of meer van boven opgelegd en met allerlei eisen omgeven, zoals het geven van presentaties en pitches. Echte vrijheid geven aan studenten is naar ons idee veel waardevoller zodat ze kunnen ontdekken wie ze zijn en wie de ander is. Dat is voor elke opleiding waardevol.’ 

Toekomst
Het innovatieteam ziet mogelijkheden om het leren in kleinschalige leergemeenschappen ook door te voeren naar andere opleidingen binnen het hoger onderwijs. Binnen de eigen opleiding bestaat de wens om KLG’s ook door te voeren in het tweede leerjaar dat nu volledig in het teken staat van het werken in een Living Lab. ‘Helaas is dit proces sinds de komst van corona flink vertraagd maar die verbinding willen we zeker tot stand brengen.’

Download de pdf met de publicatie 'Het verrassende samenspel tussen co-creatie, persoonsvorming en socialisatie'