Vakdidactisch redeneren: ‘Het is een mooie manier van leren waarbij je in gesprek gaat en je bewust wordt van wat je doet in je lessen en waarom’

Stel je voor: een klaslokaal waar niet alleen studenten leren, maar ook docenten continu groeien in hun vak. Waar vragen en discussies de basis vormen van elke les, en waar reflectie niet slechts een formaliteit is, maar een cultuur die door het hele team ademt. Dit is de visie van de Opleidingsschool IJssel-Veluwe, waar samenwerking met Hogeschool Windesheim de sleutel is tot het creëren van een dynamische leeromgeving. Schoolopleider Marloes Lankman vertelt hoe de ondersteunende kaartjes ‘Vakdidactisch Redeneren’ van onderzoekers Heleen Vellekoop, Els Franken en Anneke Smits van het lectoraat Onderwijsinnovatie en ICT bijdragen aan deze ontwikkeling: “Het is een mooie manier van leren waarbij je in gesprek gaat en je bewust wordt van wat je doet in je lessen en waarom.”

De Opleidingsschool IJssel-Veluwe werkt samen met verschillende onderwijsinstellingen, waaronder Greijdanus, Nuborgh en Windesheim. Deze opleidingsschool biedt een innovatieve benadering van onderwijs, gericht op de ontwikkeling van zowel studenten als docenten. “Wij zijn een kleine opleidingsschool, maar we hebben grote ambities,” legt Lankman uit. De samenwerking tussen Windesheim en de vo-scholen maakt het mogelijk om theorie en praktijk naadloos met elkaar te verbinden.

Innovatieve tool

Een mooi initiatief in dit proces is de ontwikkeling van de gesprekskaartjes voor vakdidactisch redeneren. Deze kaartjes zijn ontworpen om gesprekken over onderwijs te faciliteren, en zijn inmiddels een essentieel onderdeel van de toolkit die aan de docenten wordt aangeboden. Marloes vertelt: “De tools kunnen mooi ingezet worden op de locaties om de studenten en collega’s dieper te laten nadenken over de manier van lesgeven en de keuzes die ze maken.”

De implementatie van deze gesprekskaartjes is een gezamenlijk proces geweest. Marloes en haar collega’s hebben nauw samengewerkt met onderzoekers van Windesheim, die hen begeleidden bij het uitproberen van de kaartjes. “Wat er eigenlijk ontstaat, is een echt lerend gesprek. Je kunt namelijk echt veel praten over één vraag. Het mooie aan die kaartjes is dat de vragen je aanzetten tot dieper nadenken. Collega’s hebben het al eens geprobeerd, en er ontstonden mooie gesprekken. Ze vonden het leuk om toe te lichten waarom ze bepaalde keuzes maken. De vragen passen goed, en iedereen kon daar wel wat over vertellen. Op elke plek ontstaat er gewoon een waardevol gesprek. En zo leer je van elkaar.”

Impact op de onderwijspraktijk

 “Officieel is het bedoeld voor studenten die zelf lesgeven. Na je laatst gegeven les moet je even nadenken en kun je de vragen goed beantwoorden. Maar het is ook heel goed mogelijk om dit met collega’s te doen die lang lesgeven.” Door deze kaarten in te zetten, worden gesprekken gecreëerd die verder gaan dan de dagelijkse routine. “Wat er eigenlijk ontstaat is echt een lerend gesprek. Je kunt dat voeden door de een vragen te laten stellen terwijl de ander goed luistert en aantekeningen maakt van wat er gezegd wordt,” merkt ze op.

Tot nu toe worden de kaartjes gebruikt tijdens een teammiddag of scholingsdag, waarbij docenten momenten zoeken om ervaringen met elkaar uit te wisselen. Marloes legt uit: “We beginnen nu ook met het gericht inzetten van de tool tijdens begeleidingsgesprekken met studenten van de lerarenopleidingen.” De veelzijdigheid van de kaartjes biedt bovendien kansen voor een brede toepassing: “Het is mooi dat je ze heel breed kunt inzetten.”

“Dit kleine setje met vragen biedt enorme kansen om veel mensen en scholen te bereiken en samen beter te worden. Het is een verandering van cultuur die tijd en moeite kost, maar door middel van deze tools kunnen we stap voor stap werken aan goed onderwijs. In een tijd waarin we te maken hebben met lerarentekorten en uitdagende klassen, creëren we met deze gesprekken ruimte om van elkaar te leren en elkaar te steunen. Het is een uitdaging om tijd en energie te vinden, maar ik geloof dat samenwerken, elkaar bevragen en kijken naar elkaars kracht ons kan helpen om een meer lerende organisatie te worden.”

Toekomstige doelen

“Mijn hoop is dat we op onze locaties studenten beter kunnen begeleiden, want dat is uiteindelijk waar het om draait als opleidingsschool. Ik streef ernaar dat de gesprekken na afloop van de lessen niet alleen beter, maar ook dieper worden, zodat ze een lerende ervaring bieden voor zowel studenten als collega’s. Door deze tools te verspreiden, wil ik collega's aanmoedigen om na te denken over de keuzes die ze maken en waarom. Ik zie het als een kans om uitgedaagd te worden door gesprekken en voorbeelden van anderen, wat hen kan stimuleren om nieuwe benaderingen te verkennen. Het is een toegankelijke manier om mensen in de leerstand te krijgen en de gesprekken te faciliteren. We leren veel van elkaars verhalen, waardoor het leerproces vanzelf op gang komt. Ik hoop dat dit bijdraagt aan een cultuur waarin we ons richten op groei en bewustwording, en waarin we kijken naar onze sterke punten. Dit is iets waar we op onze school zeker behoefte aan hebben."

Er zijn momenteel twee opleidingsscholen betrokken bij dit project: Noordermarke en IJssel-Veluwe. Heleen Vellekoop, Anneke Smits en Els Franken publiceren op 20 oktober 2024 een artikel in het Tijdschrift voor Lerarenopleiders (Velon). In hun artikel, Redeneren om te leren. Gesprekskaarten die vakdidactisch redeneren op de leerwerkplek bevorderen (Vellekoop, Smits & Franken, 2024), bespreken zij het gebruik en de impact van de gesprekskaarten om vakdidactisch redeneren te stimuleren op de twee opleidingsscholen.