Dag van de Geschiedenisdidactiek: Conflict en Verbinding in het onderwijs

Overal ter wereld staan democratieën onder druk, onder meer door de opkomst van uiterst rechtse, doorgaans populistische, partijen en leiders, die samenlevingen polariseren. Er lijkt hierdoor een teveel aan conflict te ontstaan in onze samenlevingen, waardoor onze democratieën hun belofte, namelijk die van de vreedzame oplossing van conflicten, niet meer kunnen waarmaken. Welke soorten conflicten horen wel thuis in een democratie, en wanneer zijn politieke conflicten juist schadelijk? En welke rol speelt de opkomst van uiterst rechts bij het ontstaan van dergelijke conflicten? In de keynote van dit congres geeft hoogleraar Sarah de Lange antwoord op deze vragen   

Over Sarah de Lange: Sarah de Lange is hoogleraar Politieke Pluralisme, Universiteit van Amsterdam

Wellicht heb je het een leerling al eens horen vragen tijdens de geschiedenisles: “Wat boeit dit, die mensen zijn toch allang dood?” Hoewel niet zo genuanceerd geformuleerd, is het wel een interessante vraag. Wat is de relevantie van erfgoed dat al honderden jaren oud is? Wat maakt iets waardevol en voor wie is het waardevol? 
Wat een mooie taak om hier een antwoord op te zoeken en daarmee verdieping te vinden in de erfgoedlessen!
Tijdens deze workshop zullen de visie op erfgoedonderwijs en de waarde van erfgoed centraal staan. Vanuit ANNO Stadsmuseum Zwolle zijn we de afgelopen jaren bezig geweest om een educatief aanbod op te zetten. Dat houdt ook in een visie formuleren en vertalen naar museumlessen. Daarin focussen we op geen lange verhalen waarbij leerlingen slechts luisteren, maar lessen waarbij leerlingen zelf aan de slag gaan. Het levert interactieve lessen op waarbij vaak echte erfgoedobjecten op tafel komen die door leerlingen aangeraakt en bestudeerd mogen worden. Daarnaast geven we les op de juiste locatie, waardoor we regelmatig buiten het museum, bij erfgoedpartners, lessen verzorgen. 

Nou heb je als docent op een school geen lade met erfgoedobjecten tot je beschikking. Hoe kun je dan toch geschiedenislessen schrijven waarbij de waarde en relevantie van erfgoed centraal staan? Hierom draait het in deze workshop!

Over Sabine Frerichs: Als educatiemedewerker bij ANNO is Sabine o.m. verantwoordelijk voor het adviseren van scholen, het ontwikkelen van erfgoedonderwijs en het geven van museumlessen.

Het bespreekbaar maken van controversiële of gevoelige onderwerpen in de klas vraagt veel van docenten en leerlingen: zij moeten vanuit meerdere perspectieven naar een kwestie leren kijken en begrijpen dat iets wat voor henzelf niet gevoelig is dat voor een ander wel kan zijn. In deze workshop bespreken we verschillende aanpakken om hiermee aan de slag te gaan in de geschiedenisles. Zoals hoe je met concrete objecten of gastsprekers verschillende perspectieven en emoties rondom een vraagstuk inzichtelijk en invoelbaar kunt maken met leerlingen. Of hoe je inzicht in hoe kennis en waarden een rol spelen en gebruikt worden in argumenten in discussies over gevoelige onderwerpen. We oefenen een werkvorm om met leerlingen in gesprek te gaan.

Over Geerte Savenije: Dr. Geerte Savenije (Universiteit van Amsterdam) 
is onderzoeker op het gebied van geschiedenis leren, met name gericht op gevoelige onderwerpen, erfgoed en vaardigheden als perspectief nemen. Daarnaast is zij lerarenopleider. 

Tijdens deze workshop bespreken we het voeren van moeilijke gesprekken met leerlingen over controversiële onderwerpen in het klaslokaal. Thema’s zoals slavernij, de Holocaust, de vluchtelingencrisis, seksuele diversiteit (en nog veel meer!) maken namelijk vaak heel was los en met als gevolg dat jij als docent hierop moet kunnen anticiperen. Sterker nog: de polarisatie dringt helaas het klaslokaal binnen en het is aan ons de taak om de nuance in verhitte debatten te brengen. In plaats van dat leerlingen schreeuwen, zullen zij moeten leren luisteren en nadenken over hun argumenten. Dit is de basis van een goed gesprek. 
In deze workshop zullen we ten eerste stilstaan bij lastige onderwerpen die het klaslokaal kunnen veranderen in een mijnenveld. Welke onderwerpen zijn er? Welke emoties maken zij los? Welke gevoelens spelen hierbij een rol? Ten tweede zal de werkvorm ‘Blind Bekennen’ besproken worden en zullen er tools worden aangereikt om gesprekken over moeilijke onderwerpen te voeren. Ten derde zal je tijdens deze bijeenkomst samen met collega’s materiaal maken dat je gelijk de volgende werkdag kan inzetten. 

Over Gijs Korenbeek: Gijs Korenbeek is docent geschiedenis, maatschappijleer en Project Based Learning. Daarnaast is hij voorzitter van de VGN (Vereniging van docenten in geschiedenis en staatsinrichting in Nederland) vmbo- commissie.

Hoe ben jij omgegaan met de verkiezingsuitslag op de dag dat je weer voor de 
klas stond? Of met het nieuws over het vallen van het kabinet? En hoe reageer je als leerlingen hun nieuwsgierigheid tonen en blijven doorvragen naar jouw visie op gevoelige thema’s, zoals de oorlog in Gaza? Veel docenten herkennen dat zulke momenten kansen bieden voor waardevolle gesprekken, maar dat het niet altijd vanzelfsprekend is om deze ook echt te benutten. Soms ontbreekt het aan tijd, houvast of zelfvertrouwen.
In deze workshop bieden we een inkijk in de eerste inzichten van het onderzoeksproject Dialoog+, waarin we samen met docenten werkten aan het voeren van gesprekken over controversiële maatschappelijke onderwerpen in de klas. Wat helpt om een open en veilig klasklimaat te creëren? Hoe bouw je een gesprek zorgvuldig op? 
Je krijgt praktische handvatten aangereikt, gebaseerd op ervaringen van docenten in het voortgezet onderwijs, aangevuld met concrete werkvormen en lesopdrachten. Zo werk je stap voor stap aan meer vertrouwen om juist die gesprekken te voeren die er écht toe doen.

Over Yaël Weening: Yaël Weening is promovendus bij het lectoraat 
Burgerschapsonderwijs van de Hogeschool van Amsterdam en gaf als opgeleid docent maatschappijleer jarenlang les in burgerschap in het mbo.

Scholen (en daarmee docenten) dienen de waarden van de democratische rechtsstaat te bevorderen. Ook geschiedenisdocenten. Vaak wordt dit ervaren als extra druk ten koste van het bestaande geschiedeniscurriculum. Maar dat hoeft het niet te zijn.

Het College voor de Rechten van de Mens ziet een belangrijke taak weggelegd voor geschiedenisdocenten bij het cultiveren van een mensenrechtelijke, democratische en rechtsstatelijke cultuur onder leerlingen. Juist door middel van het geschiedeniscurriculum. Want om de waarde van mensenrechten, democratie en rechtsstaat te kunnen begrijpen, zijn historische kennis en vaardigheden – zoals historisch redeneren - essentieel. 

Waar moet je dan aan denken? Aan het reflecteren op de waarde van een mensenleven in tijden waarin rechten niet (voor iedereen) waren weggelegd. Aan tijden van lijfeigenschap, slavernij, oorlogen, genocides, maar ook aan revoluties en acties tegen onderdrukking en voor emancipatie. Bijvoorbeeld. Maar ook door verschillende staatsvormen uit het verleden te vergelijken met de staatsvorm zoals die nu in Nederland geldt. En kritisch te analyseren in hoeverre deze met de principes van mensenrechten, democratie en rechtsstaat overeenkomen. En wat daarvan de gevolgen waren, zijn of zouden kunnen zijn.

In deze workshop vertellen we je kort iets over de leerdoelen van mensenrechteneducatie en hoe deze zich verhouden tot de wettelijke burgerschapsopdracht van scholen. Daarna gaan we vooral samen in gesprek over aanknopingspunten binnen het geschiedenisonderwijs om aan deze leerdoelen bij te dragen, zowel vakinhoudelijk als vakdidactisch. 

Over Frauke de Kort: Programmaleider Mensenrechteneducatie bij het College voor de Rechten van de Mens. Het College is het onafhankelijke mensenrechteninstituut van Nederland met als een van zijn wettelijke taken het voorlichten, stimuleren en coördineren van onderwijs over mensenrechten in Nederland. Dat doet het onder andere via zijn kennisplatform voor mensenrechten in het onderwijs: www.RechtVaardig.nl.

Leerlingen zijn zelden bang, maar zodra je aankomt met een stapel kranten vol lange en moeilijke teksten, zie je de paniek in hun ogen: "We gaan hier toch niks mee doen, meneer?!"

Toch is het nieuws een belangrijk onderdeel van ons vak. Het is een voertuig waarmee we terugreizen in de tijd niet van toen naar nu, maar juist van nu naar toen. Leerlingen kunnen vaak meer dan je denkt. Ze leggen verbanden die soms vreemd lijken, maar wél aantonen dat ze beschikken over historische kennis. En dat terwijl ze zich een weg banen door lastige teksten. Want met kennis van het verleden wordt de krant een feest der herkenning.

In deze workshop verkennen we hoe je kranten kunt inzetten om je lessen betekenisvol én kennisrijk te maken. Want de geschiedenisles van gisteren is de vertaling voor het nieuws van morgen.

Over Hendrik van Doezum: 

In deze interactieve workshop verkennen we hoe jongeren zich ontwikkelen in een tijd van maatschappelijke polarisatie. Jongeren groeien op in een wereld waarin tegenstellingen en negatieve emoties tussen groepen – bijvoorbeeld op basis van politieke voorkeur, culturele achtergrond of sociaaleconomische positie – steeds zichtbaarder worden. Tegelijkertijd is de adolescentie juist een periode waarin jongeren gevoelig zijn voor sociale invloed, zich willen verbinden met anderen en nadenken over hun plek in de samenleving.

Aan de hand van actuele wetenschappelijke inzichten uit de ontwikkelingspsychologie en hersenonderzoek gaan we in op vragen zoals: hoe ontwikkelen jongeren empathie, zorg voor anderen en moreel redeneren? Wat weten we over de rol van hersenontwikkeling bij het omgaan met meningsverschillen en verbinden met anderen? En welke rol kunnen scholen spelen in het bevorderen van wederzijds begrip en verbinding?

Deelnemers krijgen praktische handvatten om in de klas of schoolpraktijk ruimte te creëren voor constructieve gesprekken tussen jongeren met uiteenlopende perspectieven. Ook is er ruimte voor uitwisseling: welke dilemma’s ervaren docenten in het begeleiden van dit soort gesprekken? Hoe ervaren jongeren deze uitdagingen, en hoe kunnen we ze sterker toerusten om toch verbinding te zoeken in een verdeelde samenleving?

Over Suzanne van de Groep: Suzanne van de Groep is universitair docent 
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In haar onderzoek richt ze zich op de sociale en neurobiologische ontwikkeling van jongeren, met bijzondere aandacht voor thema’s zoals verbinding, polarisatie,  maatschappelijke betrokkenheid en welzijn. Ze combineert inzichten uit de ontwikkelingspsychologie en neurowetenschappen met vraagstukken uit de samenleving.

De oorlog tussen Israël en Hamas, de invasie door het Russische leger in Oekraïne, 
de moord op Samuel Paty… Allemaal onderwerpen die lastig te bespreken zijn in de klas. Waarom is het belangrijk om dit soort heftige gebeurtenissen aan te kaarten? Hoe pak je dat soort gesprekken aan? Wanneer is het beter om dat niet te doen? En mag alles gezegd worden in het klaslokaal? In deze workshop ontwikkel je vaardigheden om een les te geven over deze onderwerpen en te reageren op heftige uitspraken van leerlingen. 

Over Maxine Herinx: Maxine Herinx is projectmanager bij TerInfo: een programma van 
de Universiteit Utrecht om docenten (po, vo, mbo en hbo) te helpen bij het bespreekbaar maken van moeilijk bespreekbare onderwerpen