Familiegesprek als sleutel tot een soepele bedrijfsoverdracht bij boerenfamilies

Bij een bedrijfsoverdracht denk je misschien als eerst aan de overdracht van aandelen van een beursgenoteerd bedrijf of de snelle verkoop van een bedrijf. Maar de bedrijfsoverdracht bij familiebedrijven is een proces van jaren. Dat geldt zeker voor boerenfamilies. Naast de harde financiële kant speelt bij dit soort familiebedrijven namelijk de sociaal-emotionele kant ook altijd een rol. Voor de harmonie binnen de familie is het daarom goed om vooraf in gesprek te gaan over de verschillende belangen.

Driehoek van belangen

Binnen elke boerenfamilie is er een driehoek van belangen. Namelijk de driehoek tussen de belangen van de ouders als overdragers, de belangen van de kinderen die het bedrijf gaan overnemen en tot slot de belangen van de familieleden die geen rol gaan spelen in het bedrijf. “Het is belangrijk om elkaars verwachtingen, wensen en behoeftes te kennen en te weten om gedoe te voorkomen.” zegt Bart Hoogeboom van het Expertisecentrum Familiebedrijven. De afgelopen 2 jaar deed hij met een team onderzoek naar de zachte kant van de bedrijfsoverdracht binnen agrarische families. De zachte kant gaat over onderwerpen als wonen, werk-privé balans en de relatie tussen de verschillende familieleden.

Werkboek voor familiegesprekken

Het onderzoek leverde een werkboek op voor agrarische families dat een boerengezin kan helpen om juist die gesprekken te voeren over de verschillende belangen die er kunnen spelen. Bart: “Een boerengezin heeft eigenlijk altijd wel een adviseur die de bedrijfsopvolging begeleidt. Maar voor een goed advies, moet je als familie heel goed weten wat je zelf wilt”. Het werkboek helpt die boerengezinnen om hun verschillende belangen te structureren en beter voorbereid met een adviseur in gesprek te gaan. Dat is verstandig vindt Bart: “Families verwachten soms dat de adviseur met oplossingen komt, maar uiteindelijk wil je zelf diegene zijn die de regie op het proces behoudt. Als je zelf meer in controle bent, kan die adviseur veel gerichter aan het werk en krijg je ook betere oplossingen.”

Tekst gaat verder onder de afbeelding

De spanningen vanuit de verschillende belangen

Elke belanghebbende in het proces van overdacht krijgt te maken met thema’s die tot spanningen kunnen leiden. Een aantal voorbeelden:

De overdrager

De ouder kan te maken krijgen met zijn opvolger die ruimte en kansen nodig heeft om het bedrijf naar zijn hand te zetten. Dat betekent ook ruimte om keuzes en fouten te maken. Bart: “Het gaat hierbij dus niet alleen over samenwerken, maar ook over samen ondernemen”. Uiteindelijk moet de overdrager het bedrijf loslaten. Een thema dat daarmee samenhangt is dat de ouders een gewoon leven willen leiden, nadat ze van het bedrijf afgaan. Daarvoor moet ook een pensioen beschikbaar zijn. Bart: “Als je dit soort zaken niet bespreekt dan kan het op den duur gaan botsen.”

De andere familieleden

De broer en zussen die het bedrijf niet overnemen hebben uiteindelijk ook toch vaak belangen. Zij zien bijvoorbeeld graag dat hun ouders, die hun leven lang hard hebben gewerkt, het goed hebben na de overdracht. Richting hun broer of zus die het bedrijf overneemt zijn er verwachtingen. Ook ten aanzien van het kapitaal dat met een overdracht gemoeid is. Bart: “Bij veel agrarische bedrijven is het rendement vrij laag, maar de liquidatiewaarde hoog. Dat is de waarde die je krijgt wanneer je de grond, boerderij en machines verkoopt. Bij de niet-opvolgende broers en zussen moet er dus een gunfactor zijn richting de opvolgers, maar ook duidelijkheid wat er met het kapitaal gebeurt.”

De opvolgers en de partners

Wat Bart opvalt is dat het traditionele beeld van de agrarische sector eigenlijk helemaal niet meer bestaat en dat de rol van de partner vaak onderbelicht is. De opvolger en partner zijn vaak hoogopgeleide tweeverdieners, waarbij de partner van de agrariër lang niet altijd meer zelf op de boerderij werkt. Dat levert soms spanningen op volgens Bart: “Partners voelen zich niet altijd gekend. Bijvoorbeeld als het gezin het inkomen van de partner gebruikt voor de huishoudelijke uitgaven, waardoor er ruimte is om de inkomsten uit het boerenbedrijf te investeren in het bedrijf. In zo’n geval doet de partner eigenlijk indirect investeringen in het bedrijf, maar dat wordt niet altijd zo gezien.”. Het betekent dat je als agrariër ook meer rekening moet houden met je partner. Bart: “Dat is door de tijd heen wel veranderd. Je kunt niet meer helemaal opgaan In het bedrijf. Je moet meer oog hebben voor de balans en dat is ook wel gezond, denk ik.”

Appels met peren vergelijken

“Wat het onderzoek duidelijk maakt is dat je bij de bedrijfsoverdracht soms juist wel appels met peren moet vergelijken”, stelt Bart. Niet alles is alleen een financieel vraagstuk. Er komt veel meer bij kijken: “Als ouders vind je het belangrijk dat je zoon of dochter een toekomstbestendig bedrijf heeft. Als broer of zus vind je het misschien ook wel belangrijk dat het bedrijf in de familie blijft en dat je het bedrijf kunt bezoeken. Zulke aspecten hebben ook een waarde.”